Magdalena Przybysz-Stawska

„Ludzie i książki. Studia i szkice bibliologiczno-biograficzne. Księga pamiątkowa dedykowana Profesor Hannie Tadeusiewicz”, Łódź, Wydawnictwo Ibidem, 2011, ISBN 978-83-62331-12-3. 

Wydana w roku 2011 pod redakcją Ewy Andrysiak, przy współpracy Jadwigi Koniecznej, Agaty Walczak-Niewiadomskiej i Magdaleny Rzadkowolskiej, publikacja Ludzie i książki. Studia i szkice bibliologiczno-biograficzne. Księga pamiątkowa dedykowana Profesor Hannie Tadeusiewicz to zbiór liczący 36 tekstów podejmujących problematykę, bliską zainteresowaniom Jubilatki. Autorzy, pochodzący z różnych ośrodków naukowych oraz bibliotek w Polsce, przedstawili wyniki swych badań w zakresie szeroko rozumianej bibliologii i prasoznawstwa. Znalazły się tu zatem teksty dotyczące książki, drukarń i bibliotek, związane z czasopiśmiennictwem oraz innymi drukami periodycznymi, artykuły prezentujące ludzi książki, a także oddzielna grupa tekstów, zatytułowana Varia.

Księgę otwierają trzy publikacje, bezpośrednio związane z Jubilatką. E. Andrysiak, przedstawia drogę naukową i zawodową Profesor H. Tadeusiewicz, Jej osiągnięcia, działalność w licznych stowarzyszeniach, organizacjach, towarzystwach oraz komisjach, pracę redakcyjną w czasopismach bibliologicznych, oraz pełnione funkcje[1]. O udziale Pani Profesor w edycji Słownika pracowników książki polskiej pisze natomiast obszerniej Agata Walczak-Niewiadomska, podkreślając zaangażowanie autorki 216 biogramów w przygotowywaniu kolejnych tomów, Jej niegasnącą pasję i entuzjazm[2].

Następnie zaprezentowana została bibliografia prac Pani Profesor. W pierwszej części wykaz objął 160 pozycji, opublikowanych w latach 1966-2010, w drugiej znalazł się spis prac doktorskich (8) i magisterskich (186), których H. Tadeusiewicz była promotorem [3].

 Grupę tekstów, połączonych wspólnym tytułem Książki, drukarnie i biblioteki, otwiera Krzysztof Migoń. Pisze on o kulturze książki, znaczeniu tego, różnie pojmowanego, terminu, jego zmieniającej się definicji w kontekście historycznej i współczesnej perspektywy międzynarodowej. W nurt tych refleksji zdaje się wpisywać kolejny tekst, w którym Zbigniew Żmigrodzki zastanawia się nad przemianami, które nie ominęły książki i biblioteki w okresie transformacji politycznych, kulturowych i społecznych. Omawia przede wszystkim straty, w mniejszym zaś stopniu korzyści, będące konsekwencją m.in. upowszechnienia nowych technologii komputerowych, rozwoju „kultu powierzchownej rozrywki” i określa jasno obowiązki współczesnych bibliotekarzy, dla których priorytetem powinna być „obrona książki, wznowienie tradycji pedagogiki bibliotecznej i wychowania poprzez książkę, a nie bezmyślne uleganie destrukcyjnym poglądom i poddawanie się sugestiom fałszywej `nowoczesności`”[4]. 

Z kolei Marcin Drzewiecki prezentuje książkę jako jedną z form przekazu w środowisku edukacyjnym w epoce multimedialnej. Udowadnia, że tradycyjny przekaz, jakim jest książka, nie traci swego znaczenia i roli, jaką odgrywa w procesie uczenia się i nauczania, zaś narzędzia nowej generacji nie muszą jej zagrażać, wręcz przeciwnie, powinny stać się elementem ją wspomagającym[5].

Nie tylko funkcja edukacyjna książki została zauważona i opisana w prezentowanej publikacji. Pojawienie się tekstów bajkoterapeutycznych w ofercie nowych wydawnictw, powstałych po roku 1989 w Polsce stanowi, według Bronisławy Woźniczki-Paruzel, rodzaj fenomenu, podobnie jak zjawisko bajkoterapii, zasługujące na uwagę. Zarysowując problematykę badawczą dotyczącą obydwu zagadnień, Autorka podkreśla znaczenie Internetu w ich upowszechnianiu, przedstawia ich stosunkowo krótką historię, charakteryzuje pokrótce funkcje bajek terapeutycznych oraz omawia możliwości ich wykorzystania w pracy z dziećmi[6].

Grupę tekstów prezentujących zagadnienia książki i bibliotek w perspektywie historycznej otwiera Jadwiga Konieczna, pisząc o Udziale encyklopedii polskich w kształtowaniu wiedzy o bibliotece w II połowie XIX i na początku XX wieku[7]. Autorka poddała analizie, a następnie porównała hasła, dotyczące bibliotek, zamieszczone w wybranych encyklopediach, opierając się przede wszystkim na Encyklopedii Powszechnej, wydawanej przez Samuela Orgelbranda w latach 1859-1868 oraz Wielkiej Encyklopedii Powszechnej Ilustrowanej, zainicjowanej przez Saturnina Sikorskiego i Juliana Granowskiego w 1889 r.

Kolejny autor, Dariusz Spychała, omawia księgozbiory Orygenesa, św. Hieronima i św. Augusta, zaś Andrzej Wałkówski przedstawia Studia nad autentycznością dokumentu krakowskiego sołtysa Piotra dla cystersów mogilskich z 1228 roku[8]. Natomiast o wpływie epoki Oświecenia na rozwój warszawskiego XVIII-wiecznego drukarstwa pisze Renata Osiewała. W osiemnastym stuleciu pozostajemy dzięki Annie Żbikowskiej-Migoń, która opisuje Słownik oszustw, w którym odkryte są największe szalbierstwa wszystkich stanów i środki przeciw nim, po raz pierwszy wydany w 1721r. Poświęca również uwagę jego autorowi (jest nim Georg Paul Hönn). Pisze on między innymi o „nieuczciwych działaniach” ludzi związanych ze światem książki. Dowiadujemy się, że wśród grzechów drukarzy niemiecki prawnik wymienia np. „wydawanie dzieł bezbożnych, siejących zgorszenie, paszkwilanckich, wywrotowych”[9]. Nie pozostawia suchej nitki także na wydawcach i księgarzach, których lista przewinień była znacznie dłuższa. A. Żbikowska przytacza również za Hönnem błędy i przewinienia bibliotekarzy. Tekst ilustrują kopie wybranych stron dykcjonarza.

Z kolei działalność wydawnicza drukarni krakowskich okresu autonomii galicyjskiej stała się przedmiotem tekstu Anny Grucy, zaś rynek książki niebeletrystycznej w Królestwie Polskim na początku XX wieku został opisany w publikacji Magdaleny Kwiatkowskiej.

Trzy kolejne teksty dotyczą książki oraz instytucji z nią związanych, funkcjonujących za granicą. Drukarnię polską w szkockim Gask, następnie w Banknocku przedstawił Wojciech J. Podgórski, przypominając, że dała ona początek późniejszemu londyńskiemu Instytutowi i Muzeum im. gen. Władysława Sikorskiego. Natomiast o Udziale bibliotek i roli czasopism rdzennych mieszkańców w zachowaniu tożsamości etnicznej i kulturowej na przykładzie kanadyjskich Inuitów pisze Elżbieta Zybert. Ten interesujący tekst wzbogaca mapa terenów przez nich zamieszkanych, ilustracje (m.in. prezentujące Pismo Inuitów w wersji sylabicznej i według ortografii łacińskiej, kopie stron omawianych periodyków) oraz zdjęcia wybranych bibliotek.

  Z kolei Zbigniew Gruszka przedstawia funkcjonowanie wybranych bibliotek w Stanach Zjednoczonych. Tę część książki zamyka tekst Jacka Ladoruckiego Od propagandy czytelnictwa do budowania społeczeństwa informacyjnego.

Kolejne dziewięć prac dotyczy problematyki związanej z czasopiśmiennictwem. I tak, na znaczenie XVIII-wiecznych gazet i czasopism polskich, stanowiących ważne źródło do badań kultury książki, zwraca uwagę Danuta Hombek, prezentując zawartość wybranych periodyków w kontekście informacji o książce. O udziale i roli pracowników poligrafii w tworzeniu prasy Prus Zachodnich (do roku 1914) pisze Grażyna Gzella. Natomiast problematykę związaną z książką oraz prasą w Łodzi i regionie łódzkim, prezentowaną na łamach Gazety Kaliskiej w latach 1893-1914 przedstawia Danuta Wańka. Jolanta Chwastyk-Kowalczyk omawia najdłużej ukazujące się w historii prasy polskiej czasopismo kobiece, Bluszcz, przy czym ramy czasowe objęły w tym przypadku okres dwudziestolecia międzywojennego.

Trzy następne teksty pozostają w tym samym kręgu czasowym. Ewa Andrysiak, nawiązując niejako do idei powstania Ludzi i książek…, przywołuje Kaliską Jednodniówkę Listopadową jako przykład wydawnictwa jubileuszowego, omawiając jej zawartość, redakcję i współpracowników. Charakterystykę Rodziny Polskiej, ilustrowanego miesięcznika społeczno-kulturalnego i literackiego, prezentuje Evelina Kristanova. Natomiast Gawędy Kaliskie z lat 1936-1939, stanowiące przykład periodyku związanego z ruchem absolwenckim, stały się przedmiotem analizy Krzysztofa Walczaka.

Kolejne teksty przenoszą czytelnika do początków wieku XXI.

O zagadnieniach, dotyczących książki, poruszanych na łamach Nowej Kultury (dodatku kulturalnym do Dziennika. Polska. Europa. Świat) pisze Magdalena Przybysz-Stawska. Natomiast Fiszka. Komunikat Zarządu Okręgu SBP w Łodzi – periodyk publikowany przez bibliotekę publiczną i Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich Okręg Łódzki - przedstawiony został przez dwie autorki: Renatę Felińską oraz Urszulę Kowalewską, które szczegółowo zaprezentowały zawartość pisma, podejmującego kwestię bibliotek, książki i wydarzeń kulturalno-oświatowych.

Trzecia część Księgi Jubileuszowej…, zatytułowana Wśród ludzi książki, obejmuje sześć tekstów. Pierwszy z nich prezentuje wydane w latach 1951-2009 w Polsce słowniki oraz biografie zbiorowe, poświęcone kobietom. Marta Skalska-Zlat, przedstawia wyniki analizy zawartości około 90 tego typu źródeł. W tekście znajdziemy dane statystyczne, zawarte w tabelach, obrazujące m.in. liczbę informatorów w poszczególnych latach, ich zasięg terytorialny oraz tematykę.

O roli i znaczeniu danych biograficznych, zamieszczanych na stronach www instytutów kształcących z informacji naukowej i bibliotekoznawstwa dla jakości współczesnego komunikowania naukowego pisze z kolei Maria Kocójowa. Podkreśla ich zróżnicowanie, stopień dostępności oraz zakres informacji zarówno biograficznych, jak i tych odnoszących się do dydaktyki oraz działalności naukowo-organizacyjnej. Przeprowadzone porównanie pozwoliło Autorce także na sprecyzowanie zalet i wad omawianych witryn[10].

Kolejny teks, autorstwa Wandy Pindlowej, to rozważania dotyczące blogów oraz stopnia ich przydatności przy tworzeniu biogramów do encyklopedii, leksykonów i innych tego rodzaju źródeł informacji. 

Łódzcy adwokaci, żyjący w drugiej połowie XIX wieku, którzy „(…) jakby na uboczu wykonywanego zawodu obrończego chętnie podejmowali się różnych prac wydawniczych, bibliotecznych i bibliograficznych”[11] stali się bohaterami rozważań Bożeny Koredczuk. Dwa kolejne teksty, to dwa portrety ludzi, którzy swoje życie związali z książką. Portret Prof. Krystyny Bednarskiej, badacza książki i bibliotek, przedstawił Andrzej Linert, zaś Magdalena Rzadkowolska omówiła działalność Horacego Safrina, twórcy Wydawnictwa Łódzkiego.

W czwartej części Księgi Jubileuszowej znalazły się Varia. Otwiera je Tomasz Stolarczyk tekstem, w którym charakteryzuje funkcjonowanie szkół dominikańskich w Łęczycy w XIII-XVI wieku. Z kolei o adaptacji muzycznej jednej z powieści Henryka Sienkiewicza (Pan Wołodyjowski), dokonanej przez Henryka Skirmuntta, pisze Halina Kosętka, omawiając przebieg opery, porównując jej fabułę z oryginałem i przytaczając opinie recenzentów na ten temat.

Książkę zamyka tekst Marioli Antczak, prezentujący przebieg edukacji nauczycieli bibliotekarzy, realizowany w Katedrze Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytetu Łódzkiego w kontekście wyzwań stojących przed oświatą na początku XXI wieku.     

Omawiana książka, wydana zarówno w oprawie twardej, jak i miękkiej, w formacie 23,5x 16, liczy 449 stron. Wybrane teksty wzbogacone są tabelami, wykresami oraz zdjęciami. Uzupełniają ją Noty o autorach. Zabrakło jednak, jak się wydaje, Indeksu przedmiotowego, który (w obliczu bogatej tematyki, pojawiającej się w tekstach) stanowiłby niewątpliwie istotne dopełnienie publikacji. Jej zaletą formalną jest przejrzysty układ i logiczny podział zawartych w niej publikacji. Jednym zaś z walorów merytorycznych jest zróżnicowanie przedstawionych zagadnień, które z jednej strony dają przegląd zainteresowań autorów, z drugiej stanowić mogą bodziec dla dalszych rozważań oraz impuls do zgłębiania zbliżonych problemów badawczych, pozostających w kręgu zainteresowań zarówno bibliologów, jak i prasoznawców.

PRZYPISY

[1] Andrysiak, E (2011), Hanna Tadeusiewicz – bibliotekarz i bibliolog, w: Andrysiak, E. (red), Ludzie i książki. Studia i szkice bibliologiczno-biograficzne. Księga pamiątkowa dedykowana Profesor Hannie Tadeusiewicz, Łódź, s. [7]-11.  

[2] Walczak-Niewiadomska, A. (2011), Udział Profesor Hanny Tadeusiewicz w edycji Słownika pracowników książki polskiej, w: Andrysiak, E. (red), Ludzie i książki. Studia i szkice…, op. cit.,s. [13]-16.

[3] Andrysiak, E; Walczak-Niewiadomska, A. (2011), Bibliografia prac Profesor Hanny Tadeusiewicz, w: Andrysiak, E. (red), Ludzie i książki. Studia i szkice… op. cit., s. [17]-44.

[4] Żmigrodzki, Zb.(2011), Książka i biblioteka w czasach przemian, w: Andrysiak, E. (red), Ludzie i książki. Studia i szkice… op. cit., s.60.

[5] Drzewiecki, M. (2011), Książka i inne formy przekazu treści w środowisku edukacyjnym, w: Andrysiak, E. (red), Ludzie i książki. Studia i szkice… op. cit., s. [61]-65.

[6] Woźniczka – Paruzel, B. (2011), Bibliolog w świecie bajek terapeutycznych – zarys problematyki badawczej, w: Andrysiak, E. (red), Ludzie i książki. Studia i szkice… op. cit., s. 67-76.

[7] Konieczna, J. (2011), Udział encyklopedii polskich w kształtowaniu wiedzy o bibliotece w II połowie XIX wieku i na początku XX wieku, w: Andrysiak, E. (red), Ludzie i książki. Studia i szkice… op. cit., s. [77]-90.

[8] Wałkówski, A. (2011), Studia nad autentycznością dokumentu krakowskiego sołtysa Piotra dla cystersów mogilskich z 1228 roku, w: Andrysiak, E. (red), Ludzie i książki. Studia i szkice… op. cit., s. [101]-111.

[9] Żbikowska-Migoń, A. (2011), Grzechy dawnych pracowników książki w świetle osiemnastowiecznego Słownika oszustw Georga Paula Hönna, w: Andrysiak, E. (red), Ludzie i książki. Studia i szkice… op. cit., s.129.

[10] Kocójowa, M. (2011), Znaczenie danych biograficznych na stronach www instytutów kształcących z informacji naukowej i bibliotekoznawstwa dla jakości współczesnego komunikowania naukowego, w: Andrysiak, E. (red), Ludzie i książki. Studia i szkice… op. cit., s. [365]-381.

[11] Koredczuk, B. (2011), Adwokaci łódzcy doby pozytywizmu pracownikami książki polskiej, w: Andrysiak, E. (red), Ludzie i książki. Studia i szkice… op. cit., s.384.