Paulina Banaśkiewicz
David Kirkpatrick, Efekt Facebooka, przekład Michał Lipa, Warszawa, Wydawnictwo Wolters Kluwer Polska, 2011, 360 s., ISBN 978-83-264-1173-1
W „Prologu” do książki Efekt Facebooka David Kirkpatrick prognozuje: „gdyby Facebook i Internet rozwijały się nadal z taką szybkością [tempo wzrostu liczby użytkowników w 2011 r. wynosiło 5% miesięcznie[1] – przyp. P. B.], pod koniec 2013 r. wszyscy użytkownicy internetu na świecie byliby jednocześnie aktywnymi użytkownikami Facebooka”[2]. Wedle danych opracowanych przez serwis Royal Pingdom, w styczniu 2013 r. liczba internautów na świecie wyniosła 2,4 miliarda, natomiast liczba aktywnych użytkowników Facebooka miesięcznie przekroczyła miliard[3]. Statystyki potwierdzają, że „Facebook stał się częścią życia wielu ludzi na całym świecie”[4], jednak różnica pomiędzy liczbą wszystkich internautów a sumą użytkowników Facebooka nadal jest znaczna. Pozostaje oczekiwać na koniec bieżącego roku, by móc ocenić, czy prognozy autora urzeczywistniły się.
Kirkpatrick, redaktor nowojorskiej redakcji magazynu „Fortune”, który zajmuje się nowoczesnymi technologiami, w książce Efekt Facebooka stawia przed sobą zadanie odpowiedzi na pytania: „jak powstał Facebook, dlaczego zdobył tak wielką popularność i jaka będzie jego przyszłość”[5]. Tom został wydany nakładem Wydawnictwa Wolters Kluwer Polska w 2011 r. Na język polski przetłumaczył go Michał Lipa. Publikacja została nominowana do nagrody „Książka biznesowa roku”, którą przyznaje redakcja dziennika „Financial Times” i bank inwestycyjny Goldman Sachs.
Podjęcie prac nad publikacją poprzedziła seria artykułów na temat portalu napisanych przez Kirkpatricka. Autor, rekonstruując wydarzenia w książce, korzystał z opracowań dziennikarzy amerykańskich i brytyjskich dzienników oraz tygodników (m.in.: „Daily Telegraph”, „The Guardian”, „New York Times” oraz „Time”).
Informacje zawarte w tomie są poparte wypowiedziami członków zespołu Facebooka. Autor przywołuje fragmenty rozmów pracowników, które zostały zrekonstruowane na podstawie wspomnień rozmówców, jak również własnych dialogów z członkami zespołu Facebooka. I to właśnie relacje informatorów (m.in.: Marka Zuckerberga – dyrektora generalnego serwisu, jego współlokatorów i współtwórców witryny – Chrisa Hudgesa i Dustina Moskovitza, a także Chena Steve’a – późniejszego twórcy portalu YouTube) stanowią największą wartość książki.
Można zauważyć stylizację narracji tej publikacji na opowieść, której fabuła toczy się wokół wątku powstania i ewolucji portalu. Książka ma luźną kompozycję, zawiera epizody, motywy opisowe i analizę psychologiczną Marka Zuckerberga. Kirkpatrick poświęca jego charakterystyce dużo miejsca w poszczególnych rozdziałach tomu, podkreślając tym samym rolę, jaką odegrał on w powstaniu portalu. Autor przywołuje najważniejsze szczegóły z jego życia, takie jak: etapy edukacji i formy działalności zawodowej, a także cechy osobowości, informacje na temat wyglądu zewnętrznego, sposobu bycia i obszarów zainteresowań bohatera. Okazuje się, że książka nie tylko jest zapisem etapów przeobrażenia pomysłu i projektu w światowego giganta, można ją także odczytać jako pretekst do zaprezentowania sylwetki twórcy Facebooka. Wydaje się zatem, że publikacja Kirkpatricka ma dwóch głównych bohaterów: portal i jego pomysłodawcę. Dlatego też tom Efekt Facebooka posłużył autorce recenzji jako źródło informacji do zrekonstruowania sylwetki[6] nastoletniego Marka Zuckerberga (w maju 2013 r. szef Facebooka skończył 29 lat).
W związku z powyższym w niniejszej recenzji rezygnowano z analizy każdego z 17 rozdziałów publikacji (co skutkowałoby przytoczeniem historii portalu w sposób skrótowy) na rzecz uczynienia jej miejscem przedstawienia sylwetki Marka Zuckerberga oraz scharakteryzowania tytułowego portalu. Z treści książki autorka wydobyła informacje dotyczące wskazanych podmiotów. Motywację tego zabiegu stanowi fakt, że są one ze sobą związane: na kształt Facebooka bowiem miała wpływ (i nadal ma) osobowość jego twórcy.
W pierwszej kolejności autorka prezentuje sylwetkę Marka Zuckerberga celem poznania inicjatora Facebooka oraz motywów, które kierowały nim w momencie podejmowania strategicznych decyzji, wpływających na kierunek ewolucji portalu. Następnie pokrótce opisuje portal i jego funkcje, których wskazanie umożliwiła lektura publikacji.
Sylwetka Marka Zuckerberga
Tradycyjnie sylwetkę rozpoczyna informacja o dacie i miejscu urodzenia bohatera. W książce Kirkpatrick zamieścił jedynie wzmiankę o tym, że w momencie rozpoczęcia prac nad projektem Zuckerberg miał 19 lat. Urodził się więc w 1984 r. Młodzieniec ma trzy siostry. Jego ojciec jest dentystą, a matka psycholożką. Rodzinne miasteczko Zuckerberga to położone na północ od Nowego Jorku Dobbs Ferry.
Zanim Mark Zuckerberg przystąpił do społeczności studentów Uniwersytetu Harvarda w Cambridge w stanie Massachustetts, uczęszczał do elitarnej szkoły Phillips Exeter Academy. W dniu rozpoczęcia prac nad Facebookiem był studentem drugiego roku.
Jak wynika z informacji zawartych w publikacji, twórca Facebooka to zdobywca wielu nagród. Nastolatek mógł poszczycić się osiągnięciami jeszcze z czasów nauki w szkole średniej, m.in.: z zakresu matematyki, astronomii, fizyki oraz języków klasycznych. Nastoletni Zuckerberg pisał i czytał po francusku, hebrajsku, posługiwał się także łaciną i klasyczną greką. W szkole średniej ujawnił też predyspozycje sportowe: był kapitanem szkolnej drużyny szermierczej i jej najbardziej cenionym zawodnikiem.
Kirkpatrick przybliża czytelnikowi również wygląd bohatera. Charakteryzuje znaki charakterystyczne oraz sposób ubierania się Zuckerberga. Informuje między innymi, że na jego codzienny strój składały się gumowe sandały (noszone przez cały rok, nawet zimą) oraz koszulki z kolorowymi nadrukami.
Autor dużo miejsca w książce poświęca cechom osobowości Zuckerberga. Na podstawie tych informacji można zrekonstruować najobszerniejszy element sylwetki – część dotyczącą jego charakteru, który miał wpływ (oprócz wiedzy) na sukces portalu. Zuckerberg jako nastolatek był osobą racjonalną i pewną siebie. Miał opinię człowieka, któremu każdy cel udaje się zrealizować. Nie chciał wzbogacić się szybko, przede wszystkim pragnął ucieleśniać swoje marzenia i plany (to tłumaczy decyzje Zuckerberga podejmowane w najważniejszych momentach istnienia Facebooka, np. zgodę na wprowadzenie (w celu pokrycia kosztów prowadzenia serwisu) wyłącznie takich reklam, które odpowiadały rozrywkowemu stylowi życia studentów). Nazywany był „założyciel[em], pan[em] i władc[ą], wr[ogiem] publiczny[m] numer jeden”[7], gdyż przejawiał cechy typowe dla urodzonego przywódcy. Był zdeterminowany, aby rozwijać serwis, dobrze czuł się w roli kapitana grupy. Zuckerberg odznaczał się zmysłem strategicznym, a przy tym „miał w sobie coś z takiego skazanego na sukces paranoika”[8].
W publikacji znajdują się także informacje na temat pasji Zuckerberga, który od dzieciństwa wykazywał zainteresowanie techniką. Jako miłośnik kultury klasycznej i szermierki postrzegał świat w kategoriach pojedynku i lubił podkreślać istotne punkty w swoich wypowiedziach, używając cytatu z „Troi” – jednego ze swoich ulubionych filmów: „Teraz wiesz, z kim przyszło ci walczyć”[9].
Tom Efekt Facebooka stanowi gruntowny rys historyczny portalu (z dokładnością nie tylko do roku, ale i miesiąca, a nawet dnia tygodnia), który umożliwia poznanie kolejnych etapów prac nad serwisem. „Kirkpatrick opisuje szczegółowo, jak Facebook rozwinął się od 2004 r., kiedy był tylko zabawną aplikacją dla garstki studentów Harvardu, i stał się drugą po Google’u najczęściej odwiedzaną stroną na świecie”[10]. Autor zachowuje chronologiczny układ wydarzeń, który wydaje się podstawowym kryterium ich prezentacji. Przywołuje genezę portalu, dzięki czemu czytelnik dowiaduje, że idea portalu społecznościowego powstała w umyśle studenta Uniwersytetu Harvarda w lutym 2004 r. Serwis miał być wyrazem sprzeciwu wobec administracji uczelni, która nie chciała stworzyć internetowego albumu z fotografiami studentów. W początkowej fazie swej działalności Facebook „oferował skromną, białą stronę profilu i był adresowany do studentów elitarnych uczelni”[11], następnie etapami udostępniano go pozostałym grupom zainteresowanych osób.
W publikacji Kirkpatrick wskazuje najważniejsze wydarzenia, które miały miejsce w czasie funkcjonowania portalu, m.in.: wprowadzenie reklam, nawiązanie kontaktów z inwestorami, uruchomienie pracowniczej części serwisu, wdrożenie „Aktualności”, które informują o zmianach w profilach znajomych. Historia portalu zamknięta na prawie 360 stronach kończy się w 2009 r., kiedy Facebook miał już ugruntowaną pozycję na świecie. Dziś jest to korporacja, która skupia ponad 2 tysiące pracowników, z siedzibą w Kalifornii. Facebook to także symbol społeczności miliarda użytkowników na Ziemi.
Poza informacjami o rozwoju portalu, książka Davida Kirkpatricka może stanowić także źródło danych na temat funkcji, które portal miał pełnić wedle jego pomysłodawcy, oraz sposobów wykorzystania go przez użytkowników. Na podstawie informacji zawartych w publikacji autorka recenzji stworzyła propozycję typologii funkcji Facebooka, która obejmuje: funkcję komunikacyjną, poznawczą, integracyjną, promocyjną, ekspresywną, polityczną, marketingową, towarzysko-matrymonialną oraz ludyczną. Typologia ta dowodzi, że książka Efekt Facebooka może również posłużyć badaczom jako studium funkcji tytułowego serwisu, a tym samym stanowić punkt odniesienia dla zrekonstruowania funkcji portali społecznościowych.
***
Efekt Facebooka autorstwa Davida Kirkpatricka stanowi kompendium wiedzy na temat tytułowego portalu. Publikacja jest godna polecenia aktywnym użytkownikom serwisu ze względu na fakt, że mają oni możliwość zapoznać się z historią Facebooka, za pośrednictwem którego pozostają w codziennym kontakcie ze znajomymi, oraz z portretem Marka Zuckerberga – jego pomysłodawcy. Zwolennicy mediów społecznościowych mogą porównać także historię portalu przedstawioną w hollywoodzkim hicie kinowym „The Social Network” w reżyserii Davida Finchera (której premiera miała miejsce w 2010 r.) z rzeczywistością zrekonstruowaną w książce. Fabuła obrazu ograniczyła się bowiem do zaprezentowania początków historii portalu i przedstawienia Zuckerberga jako geniusza, a zarazem czarnego charakteru.
Dla badaczy zainteresowanych nowymi mediami tom może stać się punktem wyjścia do dyskusji nad funkcjami portali społecznościowych, a tym, którzy analizują funkcjonowanie i sposób komunikowania się w Facebooku, dostarczy informacji z zakresu genezy i historii największego serwisu społecznościowego na świecie.
Przypisy
[1] Kirkpatrick, D. (2011), Efekt Facebooka, Warszawa, s. 23.
[3] Internet 2012 w liczbach, Wirtualnemedia.pl, dostępny na WWW: http://www.wirtualnemedia.pl/artykul/internet-2012-w-liczbach#, dostęp 30 stycznia 2013.
[5] Kirkpatrick, D. (2011), Efekt Facebooka, czwarta strona okładki.
[6] O specyfice gatunku sylwetki, jej odmianach pisali m.in.: Wojtak, M. (2004) Gatunki prasowe, Lublin; Wolny-Zmorzyński, K., Kaliszewski, A., Furman, W., (2009), Gatunki dziennikarskie. Teoria. Praktyka. Język, Warszawa oraz Pisarek, W. (2006), Słownik terminologii medialnej, Kraków.
[7] Kirkpatrick, D. (2011), Efekt Facebooka, s. 57.
[10] Tamże, czwarta strona okładki, z recenzji Michiko Kakutani – dziennikarza z „The New York Times”.