Marianna Filawska
Strony internetowe wydawnictw uczelnianych jako przykład serwisów handlowych
Charakterystyka serwisów handlowych i kryteria ich oceny
Elektroniczne zamawianie publikacji
Recenzje, rankingi, rekomendacje
Rozwój gospodarczy, rewolucyjne zmiany w komunikacji społecznej i procesie kształtowania się wiedzy, wzrost znaczenia i wykorzystania narzędzi informatycznych oraz środków przekazu informacji na odległość to tylko przykłady zjawisk zmieniających oblicze współczesnego świata. Żadna instytucja czy organizacja, niezależnie od profilu działalności, nie może pozostać obojętna na tego typu przeobrażenia, pragnąc utrzymać swą pozycję na rynku, rozwinąć zakres prowadzonych usług lub dotrzeć nowych klientów.
Wprowadzenie nowego medium, jakim jest Internet, miało znaczący wpływ na strukturę i funkcjonowanie tradycyjnych przedsiębiorstw, dla których posiadanie stron WWW jest w dzisiejszych czasach niemalże standardem. Rodzaj serwisu internetowego, jeszcze na etapie tworzenia, powinien zostać dopasowany do charakteru działalności danej firmy z uwzględnieniem celów i zadań przez nią realizowanych, tak aby późniejsze zarządzanie nim było świadome i efektywne.
W zależności od zawartości i sposobu prezentacji informacji, Andrzej Uryga wymienia 3 „czyste” modele serwisów WWW[1]:
– serwis promocyjny – jego celem jest dostarczanie informacji o firmie, marce, produkcie, więc można go traktować jako elektroniczną wersję klasycznych materiałów marketingowych – broszur, ulotek i katalogów;
– serwis informacyjny – jego zadaniem jest zdobycie w Internecie pozycji najważniejszego źródła informacji z danego zakresu oraz dostarczanie użytkownikom sieci użytecznych i trudnych do znalezienia w inny sposób wiadomości;
– serwis handlowy – jego głównym celem jest sprzedawanie, w branży wydawniczej typowym przykładem serwisów handlowych są księgarnie internetowe.
Niniejszy tekst jest poświęcony ostatniemu z wymienionych typów serwisów, czyli serwisom handlowym, które zostaną omówione na przykładzie witryn internetowych wydawnictw polskich uczelni publicznych. Spróbuję odpowiedzieć na pytanie, jakie elementy pojawiły się na stronach oficyn najczęściej, a jakie najrzadziej oraz ustalić, wydawnictwa której grupy szkół wyższych cechował największy profesjonalizm w wykonaniu witryn WWW[2].
Badanie zostało przeprowadzone w trakcie pisania pracy magisterskiej w 2009 r. w oparciu o strony internetowe 58 oficyn uczelni wyższych. Podczas dokonywania wyboru, z uwagi na dużą liczbę przedsiębiorstw należących do branży wydawniczej[3], konieczna była dodatkowa selekcja. Za ostateczne kryterium analizy przyjęto wykaz umieszczony na stronie Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego[4], w oparciu o który można dokonać podziału uczelni publicznych na 7 typów: uniwersytety, politechniki, uczelnie ekonomiczne, wyższe szkoły pedagogiczne, uczelnie rolnicze, akademie wychowania fizycznego i akademie teologiczne.
Wykres 1. Typy polskich publicznych uczelni akademickich
Materiał dostępny w odrębnym pliku
Źródło: Opracowanie własne (stan na dzień 28 kwietnia 2009 r.).
Charakterystyka serwisów handlowych i kryteria ich oceny
Do niedawna serwisy WWW pełniły głównie funkcję informacyjną, jednak dynamiczny rozwój i wzrost znaczenia nowoczesnych technologii sprawił, że obecnie są one nie tylko narzędziem, ale także przedmiotem badań. Opracowanie uniwersalnego zestawu mierników służących ocenie stron internetowych nie jest możliwe z uwagi na to, że kryteria analizy mogą odnosić się do kilku różnych aspektów jednocześnie.
Autorzy publikacji „WWW w sieci metafor” wymieniają ich 6: badania zawartości, badania struktury stron, badania użytkowe, geografia internetowa, archeologia WWW, badania użytkowników WWW[5]. Inny podział, zasugerowany przez Krzysztofa Kaperę, także obejmuje 6 kategorii: dostęp, nawigacja, projekt, bogactwo zastosowanych mediów, zawartość, zastosowana technologia[6].
Przywołane powyżej mierniki służące analizie witryn internetowych są bardzo ogólne i dlatego też mogą być stosowane w odniesieniu do przedsiębiorstw o różnorakim profilu działalności. Użycie bardziej szczegółowych kryteriów ma uzasadnienie wówczas, gdy znana jest branża, w jakiej specjalizuje się dana firma. Przykładowo, dla bibliotek, do badań jakości ich serwisów WWW można zastosować kwestionariusz zaproponowany przez duńskiego naukowca Helge Clausena. W jego skład wchodzą następujące elementy oceny stron internetowych: układ i struktura, jakość informacji, linki i nawigacja, wrażenia estetyczne, miscellanea, generalna ocena[7].
Inne rozwiązanie zostało zasugerowane przez Hungyune’a Chao, badacza miar i wskaźników jakości serwisów WWW bibliotek akademickich. Najbardziej uproszczona wersja jego kwestionariusza obejmuje 8 kryteriów: prezentacja, zawartość, projekt graficzny, kompatybilność, usługi, możliwości wyszukiwawcze, informacje o instytucji, informacje o odnośnikach[8].
Badaniem witryn internetowych instytucji branży księgarskiej i wydawniczej zajęli się natomiast dwaj brytyjscy naukowcy – Paul Kipling i Tom D. Wilson, zwracając uwagę na pewne elementy wspólne, pojawiające się na stronach tego typu przedsiębiorstw. Są to: ogólne informacje o firmie, powiadamianie o nowych tytułach i innych wydarzeniach, wymiana książek i zamiana książek używanych, chat room, monitoring zamówień, recenzje użytkowników, wiadomości, zamówienia online, wyszukiwarki[9].
Które elementy należałoby zatem uznać za najbardziej istotne i charakterystyczne dla serwisów handlowych, takich jak księgarnie internetowe? Wojciech Kucharski, zalicza do nich: prezentację pełnej oferty wydawniczej, nowości i zapowiedzi, indeksy autorów, tytułów, kategorii tematycznych i serii wydawniczych oraz ceny. Autor podkreśla także, że wszystkie te składniki muszą ze sobą współpracować i wzajemnie się uzupełniać[10].
Z kolei Mikołaj Ochmański zaznacza, że dzięki wykorzystaniu sieci nie jest problemem wyszukiwanie i kupowanie książek w księgarniach oddalonych od nas nawet o tysiące kilometrów. Należy pamiętać jednak, że łatwiejszemu dostępowi do klienta oraz rozszerzeniu grona kupujących sprzyja dobrze przygotowany i przyjazny elektroniczny sklep, który niejako kusi i namawia do częstych powrotów, a w dodatku jest czynny bez zbędnych przerw i niepotrzebnych wydatków na personel oraz czynsz[11].
Rzeczywiście, wszystkie elementy związane z szeroko rozumianą sprzedażą elektroniczną można uznać za podstawę funkcjonowania serwisów handlowych, nie należy jednak zapominać, jak ogromne znaczenie dla użytkowników ma sposób prezentacji oferty wydawniczej w sieci, szczegółowość opisów bibliograficznych oraz odpowiednia klasyfikacja publikacji w obrębie działów lub kategorii z uwzględnieniem zaawansowanego wyszukiwania interesujących pozycji. Aktywnych internautów z pewnością zainteresuje także możliwość dodawania własnych opinii o książce czy też polecenie publikacji znajomym.
Mając na uwadze powyższe kryteria, w przeprowadzonej analizie wzięto pod uwagę 13 elementów, których częstotliwość występowania na stronach internetowych wydawnictw polskich uczelni publicznych przedstawia tabela 1.
Tabela 1. Elementy związane z handlem elektronicznym występujące na stronach internetowych wydawnictw uczelnianych.
Materiał dostępny w odrębnym pliku
Źródło: Opracowanie własne (stan na dzień 11 marca 2009 r.).
* Liczby w nawiasach oznaczają ilość witryn WWW niepoddanych analizie, do których brak dostępu z powodu trwających prac modernizacyjnych.
By zrozumieć, czym jest księgarnia internetowa i na czym polega ogólny mechanizm jej funkcjonowania, należy odwołać się do definicji autorstwa Adama Jachimczyka. Zgodnie z nią taka placówka umożliwia zakup książki za pośrednictwem Internetu: pozwala na jej wyszukanie, zapoznanie się z nią i złożenie zamówienia. Nie ma tutaj znaczenia stopień złożoności platformy elektronicznej, za pośrednictwem której jest dokonywana transakcja. Księgarniami internetowymi nie można nazwać natomiast tych witryn, które zawierają informacje jedynie o adresie, profilu i ofercie[12].
W przypadku oficyn uczelnianych powyższa charakterystyka jest poprawna, aczkolwiek niewystarczająca. Dla pełnego wyjaśnienia istoty tychże instytucji potrzebne było dodatkowe kryterium, z uwagi na to, że część stron wydawnictw – 18 (31%), była jednocześnie księgarniami elektronicznymi, zaś w pozostałych 11 przypadkach (19%) przejście do sklepu internetowego, stanowiącego odrębną witrynę WWW, odbywało się dopiero po wyborze zakładki, zwykle o nazwie „Księgarnia” lub „Sklep”.
Mimo występujących różnic, sam sposób zakupu publikacji drogą elektroniczną był podobny i zazwyczaj polegał on na zbieraniu zamówień do koszyka. System ten został opisany dokładnie przez Kamila Witkowskiego. Chociaż większość oficyn umieszczała na swoich stronach szczegółowe instrukcje dotyczące sprzedaży i wysyłki książek z oferty, warto zaprezentować jeden uniwersalny schemat, który uświadomi klientom, jak prawidłowo powinna przebiegać procedura zamówienia.
„Za pomocą okienka do wyszukiwania znajdujemy interesujący nas tytuł, autora lub dziedzinę. Z listy x pozycji spełniających podane przez nas warunki wybieramy te, które chcemy obejrzeć bliżej. Wyświetlamy na ekranie opis i jeśli jesteśmy już zdecydowani na kupno, wówczas jednym (lub więcej) naciśnięciem klawisza dodajemy towar do listy zakupów, reprezentowanej zwykle wizualnie przez obrazek sklepowego koszyka.
Później wybieramy kolejne towary, wreszcie wyświetlamy sobie zawartość koszyka, gdzie możemy jeszcze zmienić nasze wcześniejsze decyzje, wypełniamy formularz zamówienia (nasze dane), decydujemy o sposobie płatności i – wreszcie – naciskamy przycisk „zamawiam”. Towar przychodzi do nas zwykłą pocztą albo umyślnym posłańcem”[13].
Informacje dla zamawiających pojawiały się na stronach oficyn uczelnianych stosunkowo często, bo aż w 42 przypadkach (72%). Należy zauważyć jednak, że sposób ich przedstawiania bywał rozmaity i nie zawsze równie szczegółowy. Najdokładniejsze dane występowały na tych witrynach WWW, gdzie wskazówki dla kupujących ujęto w odrębnej zakładce noszącej nazwy: „Zamówienia”, „Zamawianie książek”, „Jak zamawiać”, „Sprzedaż”, „Regulamin” i in. – 27 wydawnictw (47%).
Opisywane kwestie wyjaśniają proces handlu książką od chwili złożenia zamówienia drogą elektroniczną aż do momentu dostarczenia publikacji do rąk odbiorcy. I tak w regulaminie powinny zostać uwzględnione takie punkty jak: zasady zamawiania, terminy realizacji, sposoby płatności, koszty wysyłki, formy dostawy, rabaty, warunki odstąpienia od umowy, reklamacje i zwroty. Dodatkowym atutem będzie rozróżnienie sprzedaży zagranicznej od krajowej oraz podział tej ostatniej na indywidualną i instytucjonalną (hurtownie, księgarnie, biblioteki, itp.).
Oczywiście, stworzenie jednolitego wzoru, zgodnie z którym przebiegałaby procedura zamówienia i sprzedaży, byłoby trudne, z uwagi na to, że każda oficyna posiada własne regulacje i przepisy. Warto wspomnieć jednak o Wydawnictwie Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, na którego stronie widniał czytelny i przejrzysty regulamin[14], zawierający wszelkie niezbędne instrukcje dla klientów chcących skorzystać z usług wydawnictwa za pośrednictwem Internetu.
Dla kontrastu, na 9 witrynach WWW (16%) podano jedynie krótką notkę z informacją dla zamawiających, wplecioną gdzieś pomiędzy dane kontaktowe w zakładce „Kontakt”, bądź też w opis działalności oficyny w zakładce „O wydawnictwie” lub „O nas”. Podobna sytuacja miała miejsce w przypadku 6 instytucji (10%), które nie posiadały odrębnej strony internetowej, gdzie o zasadach zamawiania publikacji można było przeczytać na witrynach uczelni.
Elektroniczne zamawianie publikacji
Metody elektronicznego zamawiania publikacji ściśle wiążą się z zagadnieniami omówionymi wcześniej. Najczęściej można było się o nich dowiedzieć po przeczytaniu informacji dla kupujących. Wszystkie wydawnictwa, które posiadały księgarnie internetowe, posługiwały się opcją koszyka. Prezentował on listę zakupów, pokazywał wybrane towary, ich cenę oraz wartość całego zamówienia, które można było zmieniać aż do momentu sfinalizowania transakcji[15]. Z funkcji tej korzystały 22 wydawnictwa (38%).
Kolejnym sposobem elektronicznej realizacji zamówień było przesyłanie informacji pod podany adres e-mail. Taką formę zamawiania publikacji stosowało 12 oficyn (21%). 2 wśród nich (3%) – Wydawnictwo Politechniki Gdańskiej oraz Wydawnictwo Akademii Wychowania Fizycznego im. Bronisława Czecha w Krakowie, wymagały od klienta uzupełnienia danych zawartych na specjalnych formularzach, dostępnych na stronach WWW[16].
Wybór jednej z dwóch metod dokonywania transakcji internetowych (koszyk lub e-mail), w zależności od upodobań kupującego, oferowało 8 instytucji (14%). Nietypowym rozwiązaniem posłużyła się natomiast Oficyna Wydawnicza Politechniki Rzeszowskiej im. Ignacego Łukasiewicza. Klienci, chcąc dokonać zakupu drogą elektroniczną, musieli skorzystać z zamieszczonego na witrynie kreatora zamówień[17], zaznaczając interesujące ich pozycje na liście publikacji.
Po wybraniu towaru w sklepie internetowym klient przechodzi następnie do finalizacji zakupu. Wówczas musi zdecydować o sposobie płatności[18]. Jak się okazuje, w przypadku analizowanych stron internetowych oficyn uczelnianych, jego wybór był zwykle ograniczony tylko do jednej możliwości – zapłaty przy odbiorze przesyłki (za zaliczeniem pocztowym). Chociaż wydawnictwa realizowały także zamówienia po dokonaniu wpłaty przelewem na konto bankowe, w większości regulaminów zaznaczono, że forma ta była akceptowana wyłącznie w odniesieniu do klientów instytucjonalnych, a nie indywidualnych. Szczegółowych danych na ten temat należało szukać w zakładkach, gdzie podano informacje dla zamawiających – 16 wydawnictw (28%) lub na witrynach uczelni u tych 3 oficyn (5%), które nie posiadały odrębnych stron WWW: Wydawnictwa Politechniki Gdańskiej, Oficyny Wydawniczej Politechniki Rzeszowskiej im. Ignacego Łukasiewicza oraz Wydawnictwa Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w Warszawie.
Wśród nieomówionych wcześniej form regulowania należności finansowych można wymienić jeszcze płatność kartą kredytową, którą oferowały 3 instytucje (5%): Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu oraz Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu. Pełny zakres sposobów płacenia stosowany w handlu elektronicznym, wzbogacony dodatkowo o opcję przelewu elektronicznego, umożliwiało klientom jedynie Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. W regulaminie tejże oficyny, w punkcie 15, widniał zapis: „Klient może wybrać następujące formy płatności za zamówione towary: przy odbiorze – płatność dokonywana jest u dostarczyciela przesyłki, w jego oddziale lub w siedzibie księgarni; kartą kredytową – należność pobierana jest w chwili wystawienia paragonu lub faktury VAT; przelewem bankowym – płatności dokonuje klient w wybranej placówce bankowej lub poprzez bankowość elektroniczną po potwierdzeniu zamówienia. Instytucje publiczne mogą otrzymać zamówienia z FV z odroczonym terminem płatności (7 dni) pod warunkiem wysyłki zamówionych książek na adres instytucji”[19].
Wyszukiwarka to ważny i popularny element pojawiający się często na różnego rodzaju stronach, portalach i serwisach internetowych. W przypadku wydawnictw można wyróżnić dwa rodzaje wyszukiwarek:
– wyszukiwarki proste – dysponują bardzo podstawowym zestawem technik wyszukujących,
– wyszukiwarki fasetowe – dzięki zastosowaniu zestawów filtrów (np. autor, tytuł, rok wydania), wyszukiwanie przy ich użyciu staje się bardziej przyjazne, ponieważ odnajdowane są zbiory informacji posiadające cechy wspólne, wyłonione w oparciu o analizę treści lub zawartości po przeszukaniu całego obszaru danych zgodnie z zaznaczonym kryterium wyboru.
Pierwszy z wymienionych typów wyszukiwarek, typowych dla witryn WWW, był właściwy dla 10 oficyn uczelnianych (17%), które nie miały odrębnych stron internetowych. Takie proste wyszukiwanie za pomocą słowa lub frazy oferowało także 12 wydawnictw (21%) posiadających własne witryny WWW. Rozpatrując kwestię wyszukiwarek drugiego rodzaju, charakterystycznych dla instytucji książkowych, można było dokonać ich umownego podziału ze względu na liczbę i rodzaj kryteriów wyszukiwawczych na średnio zaawansowane i zaawansowane. Do pierwszej grupy należały te, które oferowały możliwość zawężenia i uszczegółowienia wyświetlanych wyników w rezultacie zastosowania określonego filtru. Najczęściej dotyczył on autora lub tytułu, dla niektórych wydawnictw możliwe było także podanie numeru ISBN, działu, roku wydania lub słowa występującego w opisie publikacji. Taką średnio zaawansowaną wyszukiwarkę posiadało 11 oficyn (19%).
Najrzadziej na stronach instytucji wydawniczych pojawiały się wyszukiwarki zaawansowane – zaledwie w 7 przypadkach (12%). Warto przyjrzeć się im dokładniej z uwagi na pewne ciekawe mechanizmy, jakie zostały w nich zastosowane. Oprócz podstawowych kryteriów, wymienionych już wcześniej, pojawiały się i takie, które umożliwiały podanie zakresu cenowego lub dat wydania. Kilkakrotnie użyto w nich także rozwijalnych list z tytułami serii, periodyków lub czasopism oraz szczegółowymi spisami działów, kategorii lub dziedzin.
Wśród elementów nietypowych wymienić można jeszcze wykaz typów publikacji w wyszukiwarce Wydawnictw Uniwersytetu Warszawskiego. Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej im. Tadeusza Kościuszki jako jedyne umożliwiało wyszukiwanie z użyciem słów kluczowych. Unikatowe kryterium zastosowało także Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, gdzie wyszukiwanie można było prowadzić określając format książki i rodzaj jej okładki.
Spośród wszystkich omówionych wyszukiwarek 5 z nich (9%) występowało wyłącznie na witrynach księgarni internetowych, a nie w odniesieniu do strony wydawnictwa lub całości serwisu danej uczelni. Były to księgarnie internetowe takich uczelni jak: Uniwersytet Warszawski, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Uniwersytet Łódzki, Politechnika Śląska oraz Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu. Należy zaznaczyć także, że w przypadku 5 oficyn (9%) wyszukiwarka nie pojawiała się bezpośrednio po uruchomieniu strony głównej, lecz dopiero po wyborze zakładki: „Oferta wydawnicza”, „Oferta”, „Katalog”, „Wyszukiwarka” lub „Szukaj”. Dotyczyło to następujących wydawnictw: Wydawnictwa Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Wydawnictw Politechniki Częstochowskiej, Wydawnictwa Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie, Wydawnictwa Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu oraz Wydawnictwa Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu.
Obecność katalogów na stronach internetowych oficyn uczelnianych jest rzeczą niezbędną i jedynie dzięki umiejętnemu sklasyfikowaniu publikacji i pogrupowaniu ich w obrębie działów lub kategorii, użytkownicy mogą w łatwy sposób zapoznać się z pełną ofertą wydawniczą. Na 51 analizowanych witrynach WWW (88%) zastosowano jakąś formę podziału publikacji, lecz dotyczyła ona niemal wyłącznie wydawnictw zwartych. Wydawnictwa ciągłe, o ile w ogóle były wyszczególniane, zazwyczaj nie posiadały odrębnego katalogu. Jedynie 9 oficyn (16%) wymieniało czasopisma, periodyki lub serie wydawnicze w oddzielnych zakładkach, szeregując je przeważnie w kolejności alfabetycznej tytułów.
Wobec takiego sposobu prezentacji oferty wydawniczej, główny przedmiot mojej analizy stanowią katalogi książkowe. Najdokładniejszą klasyfikacją, stosowaną przez 10 oficyn (17%), był podział hierarchiczny na ogólne kategorie, np.: nauki humanistyczne, nauki matematyczno-przyrodnicze, nauki społeczno-ekonomiczne, nauki techniczne, a w ich obrębie na szczegółowe przedmioty nauczania. Podobnie, także z uwzględnieniem różnych dziedzin wiedzy, aczkolwiek już bez hierarchii, przedstawiały publikacje 22 wydawnictwa (38%). Do najczęściej powtarzających się nauk należały: biologia, chemia, ekonomia, filologia polska, filologie obce, filozofia, fizyka, geografia, historia, informatyka, matematyka, pedagogika, prawo, psychologia, socjologia i teologia.
Zupełnie inny podział, uwzględniający rodzaj publikacji, stosowało 11 oficyn (19%). Wymieniane były takie typy wydawnictw jak: monografie, podręczniki, rozprawy habilitacyjne, skrypty, zeszyty naukowe i in. Ciekawym rozwiązaniem posłużyło się Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, prezentując książki pogrupowane według wydziałów znajdujących się na tej uczelni. 7 wydawnictw (12%) nie ograniczyło się wyłącznie do jednego z omówionych wcześniej sposobów klasyfikacji, lecz używało 2 z nich równolegle, najczęściej według dziedzin wiedzy i typów publikacji. Oprócz katalogów działowych Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej i Oficyna Wydawnicza Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie posiadały katalogi autorskie, natomiast Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego – katalog chronologiczny za lata 2007, 2008 i 2009 z wyodrębnieniem poszczególnych miesięcy. Warto dodać, że na stronach 3 oficyn (5%): Wydawnictwa Uniwersytetu Opolskiego, Wydawnictwa Uniwersytetu Rzeszowskiego i Oficyny Wydawniczej Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, obok nazw działów podano także liczbę publikacji zawartą w każdym z nich.
Rozpatrując rozmieszczenie katalogów książkowych na witrynach WWW należy zauważyć, że zwykle pojawiały się one w oddzielnej zakładce – 23 (40%). Mogła ona nosić różne nazwy, jednak najczęściej spotykanymi określeniami były: „Katalog”, „Oferta”, „Oferta wydawnicza”, „Publikacje”. 19 wydawnictw (33%) umożliwiało wybór działu bezpośrednio ze strony głównej, zaś 4 (7%) z poziomu księgarni internetowej. 5 wydawnictw nieposiadających odrębnych witryn WWW (9%), zamieszczało informacje o ofercie publikacyjnej na stronach uczelni, także z uwzględnieniem kategorii, typów lub działów.
Spośród analizowanych przeze mnie witryn WWW zapowiedzi pojawiały się w 23 przypadkach (40%) i poza nielicznymi wyjątkami prawie zawsze umieszczane były w odrębnej zakładce o tej samej nazwie. Jedynie 2 oficyny (3%) – Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego oraz Wydawnictwo Politechniki Gdańskiej, podawały dane o książkach, jakie wkrótce miały ukazać się na rynku księgarskim, na dole strony głównej.
Sam sposób przedstawiania publikacji w zapowiedziach bywał rozmaity, lecz zazwyczaj, dla 15 wydawnictw (26%), był to uproszczony opis bibliograficzny składający się z podstawowych elementów takich jak autor i tytuł, czasem także rok wydania, dział oraz krótkie streszczenie treści utworu. Pełny opis bibliograficzny występował na witrynach 6 oficyn (10%) i dodatkowo mógł on zawierać informacje o typie publikacji, wydaniu, liczbie stron, formacie, rodzaju oprawy, numerze ISBN lub ISSN, serii i języku. Zamieszczanie zdjęć okładek było charakterystyczne raczej dla nowości, aniżeli dla zapowiedzi, jednakże niektóre wydawnictwa stosowały również taką formę prezentacji swojej przyszłej oferty.
Trudno jednoznacznie stwierdzić, jak często zapowiedzi były wprowadzane do serwisu i aktualizowane, ponieważ jedynie 2 oficyny (3%) – Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego oraz Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, podawały dokładną datę dodania informacji o poszczególnych publikacjach, zaś Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego zawiadamiały o tym, kiedy dana książka będzie dostępna w sprzedaży. W negatywnym kontekście prezentowały się strony Uczelnianych Wydawnictw Naukowo-Dydaktycznych Akademii Górniczo-Hutniczej im. Stanisława Staszica w Krakowie oraz Wydawnictw Uczelnianych Uniwersytetu Technologiczno-Przyrodniczego im. Jana i Jędrzeja Śniadeckich w Bydgoszczy, gdzie mimo obecności zakładek „Zapowiedzi”, od dłuższego czasu nie umieszczano w nich żadnych wpisów.
Informowanie o nowościach wydawniczych jest ściśle związane z działalnością promocyjną, a nowe publikacje bywają zwykle eksponowane na witrynach wydawnictw w charakterystyczny i wyrazisty sposób. Istotnie, wykaz nowości ulokowany w widocznym miejscu na stronie z pewnością szybciej zwróci uwagę czytelnika[20], aniżeli dane zawarte w katalogu.
16 oficyn (28%) przyjęło metodę umieszczania nowości wyłącznie w odrębnej zakładce, noszącej najczęściej nazwę „Nowości”. Kolejne 11 instytucji wydawniczych (19%) prezentowało je w dwóch miejscach – zakładce oraz na stronie głównej. W 5 przypadkach (9%) informacje o nowościach można było zobaczyć zaraz po uruchomieniu witryny oficyny uczelnianej. Mało praktycznym rozwiązaniem posłużyły się 2 wydawnictwa (3%): Wydawnictwo Politechniki Świętokrzyskiej w Kielcach oraz Wydawnictwo Naukowe Akademii Techniczno-Humanistycznej w Bielsku Białej, które dane dotyczące nowych publikacji umieszczały bezpośrednio przy ich opisach bibliograficznych. Utrudniało to nieco użytkownikowi zapoznawanie się z pełną ofertą nowych wydawnictw. Podobną metodę, z dodatkową szczegółową informacją o jednej i tylko jednej najnowszej pozycji w ofercie, zastosowały 2 oficyny (3%): Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie oraz Wydawnictwo Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie. Najciekawszy sposób prezentacji nowości przyjęło Wydawnictwo Politechniki Śląskiej w Gliwicach, grupując publikacje w 2 zakładkach – „Nowości roku” i „Nowości miesiąca”.
Sam sposób opisu nowych publikacji nie różnił się specjalnie od tego, który został omówiony w przypadku zapowiedzi. W opisie uproszczonym, charakterystycznym dla 11 witryn (19%), pojawiały się zawsze informacje o autorze i tytule, a dodatkowo wybrane spośród następujących elementów: rok wydania, numer ISBN lub ISSN, liczba stron, opis publikacji, cena, czy zdjęcie okładki. W opisie pełnym, właściwym dla 24 wydawnictw (41%), występowały ponadto dane dotyczące działu, typu publikacji, wydania, formatu, rodzaju oprawy, serii i języka.
Precyzyjniejsze informacje ułatwiające zakup nowości, takie jak status publikacji lub stan magazynowy wyrażony liczbą egzemplarzy podawały 3 wydawnictwa (5%): Wydawnictwo Politechniki Śląskiej w Gliwicach, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej oraz Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Spisy treści nowych książek można było przeglądać na 3 witrynach (5%): Oficyny Wydawniczej Politechniki Warszawskiej, Wydawnictwa Politechniki Śląskiej w Gliwicach oraz Wydawnictwa Naukowego Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Oficyna Wydawnicza Szkoły Głównej Handlowej zamieszczała datę dodania nowych publikacji do serwisu, natomiast Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej im. Tadeusza Kościuszki oprócz formatu, niezwykle precyzyjnie określało wymiary, a nawet wagę nowych książek dostępnych w ofercie.
Wszystkie wydawnictwa zamieszczały na swoich stronach, bądź też na witrynach uczelni, opisy bibliograficzne publikacji dostępnych w ofercie. Do informacji takich można dotrzeć najprościej przy użyciu wyszukiwarki lub też po wybraniu konkretnej pozycji z katalogu wydawniczego. Wyjątek stanowiły 2 oficyny (3%), które nie miały odrębnej strony WWW; umożliwiające pobranie pełnego spisu publikacji w formie pliku doc lub pdf. Mowa tu o „Wykazie wydawnictw PB”[21] dla Oficyny Wydawniczej Politechniki Białostockiej oraz „Wydawnictwach w aktualnej sprzedaży”[22] dla Wydawnictwa Politechniki Lubelskiej.
Sam sposób prezentacji publikacji nie różnił się zbytnio od tego, jaki został omówiony przy charakterystyce zapowiedzi i nowości, należy zauważyć jednak, że zwykle był on bardziej szczegółowy, chociaż i tak odbiegał od standardów przyjętych w katalogach bibliotecznych i bazach bibliograficznych.
Zgodnie z Polską Normą[23], w opisie pierwszego stopnia szczegółowości powinny się znaleźć takie elementy jak: tytuł właściwy, pierwsze oznaczenie odpowiedzialności, oznaczenie wydania, miejsce wydania i data wydania[24]. W odniesieniu do analizowanych witryn wydawnictw uczelnianych opis taki występował w 15 przypadkach (26%), z czego ponad połowę stanowiły wydawnictwa politechnik. Dane dotyczące tytułu publikacji oraz autora lub redaktora pojawiały się na wszystkich stronach internetowych, natomiast obecność pozostałych elementów była częsta, aczkolwiek nie stuprocentowa.
Na witrynach z takim opisem bibliograficznym, oprócz elementów podstawowych, sporadycznie podawano także informacje o liczbie stron, numery ISBN lub ISSN czy cenę publikacji, charakterystyczne dla opisów drugiego i trzeciego stopnia szczegółowości.
Do stron WWW zawierających elementy podstawowe i zalecane opisów bibliograficznych można zaliczyć pozostałe 43 witryny (74%). Występujące na nich dane dotyczyły typu dokumentów, formatu (wyrażanego w milimetrach, centymetrach lub symbolicznie, np. A4, B5), tytułu serii, streszczenia treści utworów i in. Pojawiały się także elementy dodatkowe, nieuwzględnione w normie, takie jak: dział, oprawa/okładka oraz kod książki, zwany także numerem katalogowym, indeksem, ID produktu, itp.
Wśród innych, rzadko występujących składników, warto zwrócić uwagę na język (Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej im. Tadeusza Kościuszki), wagę (Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach), uwagi (Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego), liczbę egzemplarzy (Wydawnictwa Politechniki Częstochowskiej), nakład (Wydawnictwo Akademii Wychowania Fizycznego im. Jerzego Kukuczki w Katowicach) oraz liczbę arkuszy wydawniczych (Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Wydawnictwo Politechniki Świętokrzyskiej w Kielcach, Wydawnictwo Akademii Wychowania Fizycznego im. Jerzego Kukuczki w Katowicach). Przy dokonywaniu zamówienia drogą elektroniczną, oprócz ceny, przydatny mógł być także status publikacji lub jej dostępność, wyrażane najczęściej za pomocą krótkiego komunikatu o treści: „Nakład wyczerpany”, „Brak w magazynie wydawnictwa”, „W druku”, „Książka w sprzedaży”, „Dostępna”, itp.
Fotografie okładek, pojawiające się na stronach wydawnictw uczelnianych, mogły stanowić uzupełnienie opisów bibliograficznych, jak również pełnić funkcję estetyczną, pomagając klientom w podjęciu ostatecznej decyzji o zakupie danej publikacji.
Mniej więcej na połowie witryn internetowych były one dostępne dla wszystkich książek z oferty – 22 oficyny (38%) lub tylko dla części z nich – 19 oficyn (33%). Wielkość zdjęć mogła pozostawać niezmienna przez cały czas wyświetlania lub też, jak miało to miejsce w przypadku 12 wydawnictw (21%), kliknięcie na małą fotografię powodowało jej otworzenie w nowym oknie w powiększonym rozmiarze.
Wśród analizowanych wydawnictw uczelnianych zamieszczanie spisów treści na witrynach internetowych nie było powszechne. Ich publikację praktykowało tylko 18 oficyn (31%) i należy zaznaczyć, że dotyczyło to tylko części pozycji z oferty wydawniczej. Wyjątek stanowiły Wydawnictwa Politechniki Częstochowskiej, które zamieszczały spisy treści dla wszystkich publikowanych książek.
Sposób przedstawiania omawianego elementu na stronach WWW bywał rozmaity. Najczęstszy i najprostszy to taki, gdzie pojawiał się on bezpośrednio pod opisem bibliograficznym, co było charakterystyczne dla 7 wydawnictw (12%). Inną metodę, przyjętą przez 4 oficyny (7%), stanowiło wyświetlanie spisu treści w nowym oknie po kliknięciu linku noszącego nazwę „Spis treści” lub „Więcej”. W 6 przypadkach (10%) można go było pobrać w formie pliku doc lub pdf. Oryginalnym rozwiązaniem posłużyła się Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej. Na stronie internetowej tego wydawnictwa część spisów treści była otwierana w nowym oknie, podczas gdy inne można było zapisać na komputerze w formacie pdf.
Umieszczanie fragmentów publikacji na witrynach WWW oficyn uczelnianych należało do rzadkości. Odpowiedni odsyłacz, pozwalający na wyświetlenie wstępu, bądź też części rozdziałów niektórych książek, znajdował się na stronach 2 instytucji (3%): Wydawnictw Uniwersytetu Warszawskiego oraz Wydawnictwa Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Ponadto Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Karola Adamieckiego w Katowicach umożliwiało zainteresowanym użytkownikom zapoznanie się z fragmentami publikacji należącymi do serii Studia Ekonomiczne.
Recenzje, rankingi, rekomendacje
Występujące na witrynach WWW elementy takie jak recenzje, opinie, rankingi i oceny publikacji, nie tylko stanowią uzupełnienie informacji o ofercie wydawniczej, ale także uatrakcyjniają stronę, sprawiając, że staje się ona bardziej dynamiczna, gdyż użytkownicy sieci mogą w taki czy inny sposób zaznaczyć na niej swoją obecność. Pomimo wielu zalet, jakie niesie za sobą zamieszczanie na witrynach internetowych wspomnianych składników, wydawnictwa uczelniane najwyraźniej podchodziły do tej kwestii z pewnym dystansem i ostrożnością.
Opcja powiadamiania czy też polecania znajomym konkretnych publikacji była dostępna na stronach 4 oficyn (7%): Wydawnictwa Uniwersytetu Rzeszowskiego, Wydawnictwa Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, Wydawnictwa Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu oraz Wydawnictwa Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie. Kliknięcie odnośnika zamieszczonego na witrynie WWW powodowało otwarcie formularza, którego pola należało wypełnić, aby wysłać wiadomość do wybranej osoby. W tym celu wystarczało najczęściej podanie imienia, nazwiska oraz adresu e-mail własnego oraz znajomego, który ma zostać poinformowany o książce.
Ocenę publikacji, określaną również mianem rankingu, umożliwiały 2 krakowskie oficyny (3%): Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej im. Tadeusza Kościuszki. Użytkownicy, po wybraniu linku „Oceń książkę”, mieli do dyspozycji pięciopunktową skalę, za pomocą której mogli zagłosować na wybraną z katalogu pozycję. Średnia ocen, jak również liczba oddanych głosów, były widoczne obok opisów bibliograficznych publikacji.
Ostatnim elementem, o którym mogli decydować użytkownicy sieci w odniesieniu do książek znajdujących się w ofercie wydawniczej, było dodawanie własnych komentarzy. Jak wynika z mojej analizy, praktyka ta w przypadku wydawnictw uczelnianych nie była powszechna. Oficyny wolały zamieszczać na swoich stronach gotowe recenzje znanych osób (np. Wydawnictwa Akademii Podlaskiej w Siedlcach), bądź też stosowały ograniczenia w stosunku do wpisów zwykłych czytelników, wymagając od nich wcześniejszej aktywacji konta w serwisie. Niemniej jednak, na stronach 3 wydawnictw uniwersyteckich (5%): Warszawskiego, Jagiellońskiego w Krakowie oraz Mikołaja Kopernika w Toruniu, zarejestrowani użytkownicy mieli możliwość dodawania własnych opinii o publikacjach, aczkolwiek korzystali z niej raczej rzadko.
Podsumowując, należy zauważyć, że na wszystkich 58 analizowanych stronach internetowych występowały opisy bibliograficzne, pozwalające na precyzyjną identyfikację publikacji. Stosunkowo często można było też znaleźć inne elementy informujące o ofercie wydawniczej (katalogi, działy, wyszukiwarka, nowości) lub związane bezpośrednio ze sprzedażą internetową (informacje dla zamawiających, elektroniczne zamawianie publikacji). Niezbyt częsta była natomiast obecność fragmentów publikacji, recenzji i rankingów.
Nie wszystkie wydawnictwa charakteryzowały się jednakowym profesjonalizmem i dokładnością w wykonaniu swoich serwisów, a niektóre oficyny w ogóle nie posiadały odrębnej strony WWW. Niemniej jednak, z przeprowadzonej analizy wynika, że większość wydawnictw wykorzystywała możliwości, jakie daje Internet, umiejętnie dostosowując model serwisu WWW do prowadzonej przez siebie działalności. Strony internetowe nie stanowiły wyłącznie źródła informacji o firmie i narzędzia promocji, lecz dzięki nim możliwa była dokładna prezentacja oferty wydawniczej, a co za tym idzie, elektroniczna sprzedaż publikacji.
[1] Uryga, A. (1997), Wykorzystanie Internetu w promocji wydawnictwa, cz. 3, „Megaron. Biuletyn Nowości Wydawniczych”, nr 7/8, s. 22.
[2] Zastosowane w artykule zwroty „strona internetowa”, „strona WWW”, „witryna internetowa”, „witryna WWW”, „serwis internetowy” i „serwis WWW” należy traktować równorzędnie.
[3] Z analizy przeprowadzonej przez Instytut Książki wynika, że w 2007 r. w naszym kraju było zarejestrowanych ponad 26700 instytucji wydawniczych, z czego około 350 wydawało więcej niż 10 książek rocznie (Rynek książki w Polsce 2007, Instytut Książki, dostępny na WWW: http://www.instytutksiazki.pl/pl,ik,site,9,13,22054.php, dostęp 11 maja 2009).
[4] Publiczne uczelnie akademickie, , Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, dostępny na WWW: http://www.nauka.gov.pl/mn/index.jsp?place=Lead08&news_cat_id=948&news_id=3610&layout=2&page=text, dostęp 28 kwietnia 2009.
[5] WWW w sieci metafor. Strona internetowa jako przedmiot badań naukowych (2008), Dytman-Stasieńko, A., Stasieńko, J. (red.), Wrocław, s. 9-11.
[6] Kapera, K. (2005), Metodyka oceny jakości witryn internetowych przedsiębiorstw, „Zeszyty Naukowe Akademii Ekonomicznej w Krakowie”, nr 677, s. 159.
[7] Sapa, R. (2004), W poszukiwaniu kryteriów oceny serwisów WWW bibliotek akademickich, „Praktyka i Teoria Informacji Naukowej i Technicznej. Kwartalnik Polskiego Towarzystwa Informacji Naukowej”, nr 3/4, s. 34; Bednarek-Michalska, B. (2007), Ocena jakości informacji elektronicznej. Pułapki sieci, dostępny na WWW: http://www.ebib.info/2007/86/a.php?bednarek, dostęp 6 maja 2009.
[8] Sapa, R. (2004), W poszukiwaniu kryteriów oceny serwisów WWW bibliotek akademickich, „Praktyka i Teoria Informacji Naukowej i Technicznej. Kwartalnik Polskiego Towarzystwa Informacji Naukowej”, nr 3/4, s. 35.
[9] Kipling, P., Wilson, T. D. (2000), Publishing, bookselling and the World Wide Web, „Journal of Librarianship and Information Science”, nr 32, s. 148-149.
[10] Kucharski, W. (2005), Www.wydawca.com.pl. Nowa odsłona, „Wydawca. Pismo pracowników słowa drukowanego. Miesięcznik informacyjny”, nr 4/5, s. 29.
[11] Ochmański, M. (1999), Wszechobecna książka we wszędobylskim Internecie, dostępny na WWW: http://www.oss.wroc.pl/biuletyn/ebib02/ochman.html, dostęp 11 marca 2009.
[12] Jachimczyk, A. (2008), Modele sprzedaży książek w Internecie, dostępny na WWW: http://www.ebib.info/2008/93/a.php?jachimczyk, dostęp 12 marca 2009; Jachimczyk, A. (2007), Księgarnia w Internecie. Nie tylko sklep, w: Dzieniakowska, J. (red.), Książka, biblioteka, informacja: między podziałami a wspólnotą, Kielce, s. 567.
[13] Witkowski, K. (2000), Książka w Internecie, Warszawa, s. 28.
[14] Regulamin, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, dostępny na WWW: http://www.wydawnictwo.ukw.edu.pl/regulamin_sprzedazy.php, dostęp 14 marca 2009.
[15] Witkowski, K. (2000), Książka w Internecie, Warszawa, s. 30.
[16] Wydawnictwo PG, Wydawnictwo Politechniki Gdańskiej, dostępny na WWW: http://www.pg.gda.pl/WydawnictwoPG/, dostęp 14 marca 2009; Formularz zamówienia, Wydawnictwo AWF w Krakowie, dostępny na WWW: http://www.maraton.home.pl/formularz_z.htm, dostęp 14 marca 2009.
[17] Kreator zamówień, Politechnika Rzeszowska im. Ignacego Łukasiewicza, dostępny na WWW: http://www.prz.rzeszow.pl/pl/wydawnictwo/index.php?page=k1, dostęp 14 marca 2009.
[18] Chmielarz, W. (2004), Branżowa analiza wykorzystania handlu elektronicznego w Polsce – księgarnie internetowe, w: Niedźwiedziński, M. (red.), Wybrane problemy elektronicznej gospodarki i zarządzania wiedzą, Łódź, s. 21.
[19] Regulamin, Kopernikanska.pl. E-księgarnia Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, dostępny na WWW: http://www.kopernikanska.pl/regulamin.php, dostęp 25 marca 2009.
[20] Witrylak, A. (2006), Witryny internetowe bibliotek państwowych wyższych szkół zawodowych – analiza treści, dostępny na WWW: http://www.ebib.info/2, dostęp 25 marca 2009.
[21] Dział Wydawnictw i Poligrafii Politechnika Białostocka, dostępny na WWW: http://www.pb.edu.pl/Dzial-Wydawnictw-i-Poligrafii.html, dostęp 25 lutego 2009.
[22] Wydawnictwo Politechniki Lubelskiej Politechnika Lubelska, dostępny na WWW: http://www.pollub.pl/index.html?kat=127, dostęp 25 lutego 2009.
[23] PN-N-01152-1:1982. Opis bibliograficzny. Książki.
[24] Polska Norma wyróżnia 3 stopnie szczegółowości opisu w zależności od stopnia przeznaczenia: pierwszy stopień – obejmuje elementy obowiązkowe, niezbędne dla identyfikacji książki lub jej opisywanej części; drugi stopień – obejmuje elementy obowiązkowe i zalecane, bliżej charakteryzujące książkę lub jej opisywaną część; trzeci stopień – obejmuje wszystkie elementy wymienione w Polskiej Normie (Lenartowicz, M. (1983), Przepisy katalogowania książek. Opis bibliograficzny, cz. 1, Warszawa, s. 3).