Agnieszka Śliwa
„Ziemia Opatowska” w latach 1986-2014
Historia powstania i ewolucja czasopisma „Ziemia Opatowska” w latach 1986-2014
Wydawca i druk „Ziemi Opatowskiej”
Zespół redakcyjny „Ziemi Opatowskiej” w latach 1986-2014
Autorzy i współpracownicy periodyku
Objętość, format i szata graficzna czasopisma
Środki finansowe i kolportaż „Ziemi Opatowskiej”
Głównym celem pracy jest przedstawienie powstania i rozwoju periodyku „Ziemia Opatowska”. Dzieje lokalnego periodyku, a także brak opracowania omawiającego całościowo losy pisma, zachęciły mnie do podjęcia pracy nad jego analizą.
Podstawę do napisania pracy stanowiły materiały archiwalne, takie jak: statuty, sprawozdania, protokoły posiedzeń, pisma urzędowe, notatki służbowe, korespondencja znajdująca się w archiwum redakcji. Wiele cennych informacji uzyskałam podczas rozmów przeprowadzonych z przedstawicielami Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Opatowskiej, zajmującymi się również wydawnictwem. Unikatowym źródłem informacji na temat działalności wydawniczej Towarzystwa okazały się jego Kroniki za lata 1969-2014, które dokumentują historię i życie kulturalne opatowskiego społeczeństwa.
Historia powstania i ewolucja czasopisma „Ziemia Opatowska” w latach 1986-2014
Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Opatowskiej od 1986 r. prowadzi działalność publicystyczną, wydając periodyk „Ziemia Opatowska”. Kontynuuje w ten sposób tradycje prasy regionalnej na Opatowszczyźnie[1]. Głównym założeniem, jakie przyświecało twórcom „Ziemi Opatowskiej”, było wydawanie pisma, które pełniłoby funkcję informacyjną i edukacyjną dla społeczności lokalnej.
Pierwsze posiedzenie kolegium organizacyjnego, stanowiącego czternastoosobową grupę członków Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Opatowskiej, odbyło się 4 lutego 1986 r. Powołano wówczas Komitet Redakcyjny w skład, którego weszli ludzie oświaty i kultury z regionu opatowskiego: Irena Batugowska - redaktor naczelny, Aleksandra Gromek-Gadkowska - zastępca redaktora naczelnego, Ryszard Staszewski - sekretarz, Marek Baradziej, Irena Szczepańska, Teresa Jachimkowska, Zbigniew Kawka, Jerzy Kęsy, Stefan Cieszkowski, Józef Myjak, Władysław Słapek, Barbara Nakielna, Zdzisław Bełczowski, Ryszard Staniszewski - członkowie[2].
Zespół redakcyjny ustalił wówczas tytuł czasopisma - „Ziemia Opatowska” i podtytuł - kwartalnik, które miały odzwierciedlać tematykę, częstotliwość ukazywania się oraz zasięg pisma obejmujący Opatów i okolice[3]. Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Opatowskiej 24 lutego 1986 r. zwróciło się z pisemną prośbą do Głównego Urzędu Kontroli Publikacji i Widowisk w Warszawie o zgodę na wydawanie pisma, motywując ją potrzebą informowania lokalnego społeczeństwa o historii i bieżących wydarzeniach na Ziemi Opatowskiej. Po około dwóch miesiącach Towarzystwo otrzymało zezwolenie na wydawanie i kolportaż czasopisma „Ziemia Opatowska” w jednorazowym nakładzie do 1000 egzemplarzy w formacie B-5 i objętości 16 stron druku[4].
Czasopismo miało się ukazywać jako kwartalnik, ale problemy finansowe zmusiły twórców pisma do wydawania go znacznie rzadziej. Tylko 1989 r. ukazały się 3 numery kwartalnika. W roku 1988, 1997 i 2000 ukazały się po dwa zeszyty czasopisma. Od 1990 r. czasopismo „Ziemia Opatowska” jest wydawane jako rocznik. W tym samym roku, począwszy od numeru 8, redakcja zaprzestała drukowania podtytułu „kwartalnik”. W latach 1994-1996 redakcja ze względu na problemy natury finansowej i organizacyjnej zawiesiła wydawanie pisma. Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Opatowskiej wznowiło swą działalność wydawniczą w 1997 r., wydając kolejny, 13. numer „Ziemi Opatowskiej”. Do chwili obecnej ukazało się 28 zeszytów pisma.
Wydawca i druk „Ziemi Opatowskiej”
Wydawcą periodyku od 1. do 19. numeru był Urząd Miasta i Gminy Opatów wraz z Towarzystwem Przyjaciół Ziemi Opatowskiej. Przez kolejne siedem lat jako wydawca widniało tylko opatowskie Towarzystwo. Natomiast dwa kolejne numery, tj. 27. i 28., zostały wydane przy dofinansowaniu Urzędu Miasta i Gminy Opatów.
„Ziemia Opatowska” była drukowana w różnych drukarniach na terenie kraju. Druk pierwszego numeru zlecono drukarni w Jeleniej Górze, następne dwa numery wydrukowano w Ostrowcu Świętokrzyskim. Publikację kolejnych czterech zeszytów zlecono staszowskiej drukarni. Numer 8. i 9. pisma „Ziemia Opatowska” został wydany w Warszawie przez Fundację Myśl, numer 10. wydrukowało „Polico” z Warszawy. W latach 1993-2005 drukiem poszczególnych numerów pisma zajęło się warszawskie przedsiębiorstwo prywatne „Evan”. Natomiast od 2008 r. do dziś pismo drukuje drukarnia w Koprzywnicy. Pierwotnie siedziba redakcji mieściła się w Domu Kultury w Opatowie, od 1989 r. siedzibę redakcji przeniesiono do Urzędu Miasta i Gminy w Opatowie. Obecnie siedziba redakcji mieści się w Opatowskim Ośrodku Kultury przy ulicy Partyzantów 13 A, lok.16.
Zespół redakcyjny „Ziemi Opatowskiej” w latach 1986-2014
Na czele zespołu redakcyjnego od pierwszego numeru stali: Irena Batugowska, wieloletni pedagog, redaktor naczelny pisma, Aleksandra Gromek-Gadkowska - zastępca redaktora naczelnego, Ryszard Staszewski, pełniący funkcję sekretarza redakcji, Barbara Nakielna - grafik, Andrzej Zacharias – redaktor techniczny pisma, a także Irena Szczepańska, Marek Baradziej, Zdzisław Bełczowski, Stefan Cieszkowski, Zbigniew Kawka, Teresa Jachimkowska, Jerzy Kęsy z Warszawy, Józef Myjak, dziennikarz poeta, Władysław Słapek, ówczesny dyrektor Domu Kultury w Opatowie, a także Ryszard Staniszewski, naczelnik gminy Opatów[5].
Pierwszy skład redakcji liczył 15 osób. Do pracy przy drugim numerze pisma dołączył Wiesław Strompoć, pracownik Urzędu Miasta i Gminy w Opatowie. Rezygnacja ze stanowiska redaktora technicznego Andrzeja Zachariasa zmieniła skład redakcyjny przy pracy nad trzecim zeszytem pisma. Zastąpił go Zdzisław Jakubowski, były dyrektor Liceum Ogólnokształcącego im. Bartosza Głowackiego w Opatowie[6].
Przy redagowaniu piątego numeru pisma „Ziemia Opatowska” w 1989 r., zespół redakcyjny liczył siedemnaście osób. W gronie współpracujących znaleźli się: Irena Batugowska - redaktor naczelny, Aleksandra Gromek-Gadkowska - zastępca redaktora naczelnego, Irena Szczepańska, Marek Baradziej, Stefan Cieszkowski, Zdzisław Jakubowski, Zbigniew Kawka, Jerzy Kęsy, Józef Myjak, Barbara Nakielna - grafik, Władysław Słapek, Ryszard Staniszewski i Wiesław Strompoć. Redakcja pisma wzbogaciła się o nowe osoby: Marię Borzęcką, nauczycielkę mieszkającą w Warszawie i Mieczysława Bartkiewicza z Opatowa. Po śmierci Ryszarda Staszewskiego, sekretarza redakcji, funkcję tę powierzono Marii Borzęckiej.
Skład redakcji numeru szóstego czasopisma wyglądał następująco: Irena Batugowska - redaktor naczelny, Aleksandra Gromek-Gadkowska - zastępca, Maria Borzęcka - sekretarz, Barbara Nakielna - grafik, Marek Baradziej, Mieczysław Bartkiewicz, Teresa Jachimkowska, Zdzisław Jakubowski, Zbigniew Kawka, Jerzy Kęsy, Józef Myjak, Władysław Słapek, Ryszard Staniszewski, Wiesław Strompoć. Do zespołu dołączyli: Tadeusz Swat i Kazimierz Szostak, który zajął miejsce redaktora technicznego[7].
Od siódmego numeru czasopisma „Ziemia Opatowska” skład zespołu redakcyjnego uległ znacznym zmianom liczebnym, jak również funkcyjnym. W dniu 2 listopada 1989 r. podczas zebrania członków redakcji wyłoniono nowego redaktora naczelnego, którym została Aleksandra Gromek-Gadkowska, a funkcję jej zastępcy powierzono Irenie Szczepańskiej. Pozostałe osoby składu redakcyjnego to: Maria Borzęcka - sekretarz, Barbara Nakielna - grafik, Ryszard Staniszewski, Wiesław Strompoć i Kazimierz Szostak - redaktor techniczny. W skład zespołu współpracującego weszli: Marek Baradziej, Teresa Jachimkowska, Zbigniew Kawka, Mieczysław Młudzik, pisarz regionalny oraz Anna Staszewska, nauczycielka z Opatowa[8].
Podczas prac nad ósmym numerem pisma w 1990, skład redakcyjny zmniejszył się do pięciu osób: Aleksandry Gromek-Gadkowskiej - redaktora głównego pisma, Ireny Szczepańskiej- zastępcy, Marii Borzęckiej - sekretarza, Barbary Nakielnej - grafika i Wiesława Strompocia - członka redakcji[9].
W redagowanie dziewiątego numeru czasopisma włączył się Jan Borek, pełniący funkcję ówczesnego burmistrza miasta. Skład redakcji pozostał bez zmian. Przy wydaniu dziesiątego numeru „Ziemi Opatowskiej” w 1992 r. pracowało pięć osób. W skład zespołu redagującego weszli: Aleksandra Gromek-Gadkowska - redaktor naczelny, Irena Szczepańska - zastępca, Barbara Nakielna - grafik, Jan Borek i Wiesław Strompoć jako członkowie[10]. Z przyczyn zawodowych redakcję opuściła Maria Borzęcka.
Dalsze zmiany w składzie redakcyjnym zaszły przy redagowaniu jedenastego numeru w 1993 r. Z powodu problemów zdrowotnych zespół opuściła Barbara Nakielna, która przez szereg lat pełniła funkcję grafika pisma. Jak się później okazało, była to nieoceniona strata, ponieważ redakcji nie udało się znaleźć nikogo na zastępstwo, a praca grafika musiała być wykonana przez pozostałych członków redakcji. Zespół redakcji ze względów zawodowych opuścił również ówczesny burmistrz miasta Jan Borek. Skład zespołu redagującego pismo liczył trzy osoby: Aleksandra Gromek-Gadkowska - redaktor naczelny, Irena Szczepańska - zastępca i Wiesław Strompoć jako członek[11].
Coroczne zmiany w składzie zespołu redakcyjnego czasopisma „Ziemia Opatowska” miały ogromny wpływ na jego dalsze losy. Trudności finansowe i edytorskie, z jakimi borykali się członkowie redakcji, przyczyniły się do zawieszenia wydawania czasopisma. Skład redakcyjny, liczący wówczas zaledwie trzy osoby, nie był w stanie poradzić sobie z tym przedsięwzięciem wydawniczym.
Przez okres trzech lat Aleksandra Gromek-Gadkowska i Irena Szczepańska podejmowały próby szybkiego wznowienia wydawania pisma. Szukano sponsorów i chętnych do pracy na rzecz Towarzystwa i jego pracy wydawniczej. Dzięki ogromnemu zaangażowaniu wspomnianych dwóch redaktorek (Aleksandra Gromek-Gadkowska i Irena Szczepańska). W 1997 r. ukazały dwa numery periodyku”. Wydany we wrześniu 1997 r. 13. numer pisma poświęcony został historii Liceum Ogólnokształcącego im. Bartosza Głowackiego w Opatowie.
Kolejny, 14. numer periodyku został zredagowany przez niezmieniony zespół redakcyjny. Wśród nazwisk osób redagujących ten numer znalazło się ponadto nazwisko Beaty Piątek, plastyczki z Opatowskiego Ośrodka Kultury, która wykonała projekt okładki[12].
Przy pracach nad wydaniem piętnastego i szesnastego numeru brały udział następujące osoby: Aleksandra Gromek-Gadkowska, Irena Szczepańska oraz Maria Borzęcka. Kolejny numer pisma został wydany w grudniu 2000 r. W skład zespołu weszły trzy panie: Aleksandra Gromek-Gadkowska, Irena Szczepańska i Maria Borzęcka. Wykonaniem strony graficznej pisma i jego drukiem zajęła się drukarnia „EVAN” z Warszawy[13]. Skład redakcji przy wydaniu osiemnastego numeru pisma został bez zmian. Jednak na prośbę redakcji zamieszczono nazwisko grafika - Tomasza Cybulskiego, pracownika drukarni „EVAN”[14].
Następny numer ukazał się po rocznej przerwie w 2003 r. Powodem opóźnienia były problemy finansowe, a także kłopoty ze skompletowaniem i opracowaniem materiałów. Zespół redakcyjny pozostał bez zmian. Rok później wydano dwudziesty numer „Ziemi Opatowskiej”. Skład redakcyjny pozostał niezmieniony. Strona graficzna została zaprojektowana przez Tomasza Cybulskiego z drukarni „EVAN” w Warszawie. Przy wydaniu kolejnego numeru pisma skład redakcyjny nie uległ zmianom.
4 lutego 2007 r. na zebraniu Zarządu Towarzystwa podjęto uchwałę o dalszej edycji pisma „Ziemia Opatowska”. Powołano wówczas nowy zespół redakcyjny w składzie: Andrzej Żychowski, pełniący funkcję redaktora naczelnego, członkowie: Jerzy Brudkowski, Robert Wójcik, Irena Szczepańska[15].
Dwudziesty drugi numer pisma „Ziemia Opatowska” ukazał się dopiero w 2008 r. Powodem tej sytuacji były problemy finansowe, z którymi borykało się Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Opatowskiej. Skład zespołu redakcyjnego uległ ponownie rotacji. Przy pracach nad numerem niezmiennie widnieją nazwiska: Aleksandry Gromek-Gadkowskiej i Ireny Szczepańskiej. Do zespołu dołączyli: Jerzy Brudkowski, Andrzej Żychowski, a także Krzysztof Wawrzosek, któremu powierzono skład pisma. Przy wydaniu 23 numeru pisma w 2009 r. skład redagujący pozostał bez zmian.
W 2010 r. z redakcji odeszła Aleksandra Gromek-Gadkowska. Od czterech lat skład redakcyjny nie uległ zmianom. W 2014 r. został wydany 28. numer czasopisma „Ziemia Opatowska”. Pismo ukazuje się regularnie raz w roku.
Pomimo wielu przeciwności, głównie natury finansowej, czasopismo lokalne „Ziemia Opatowska” nadal jest wydawane. Kluczowym momentem, który miał miejsce w 1993 r., było zawieszenie redagowania i wydawania „Ziemi Opatowskiej”. Zakładano wówczas, że przerwa w wydawaniu pisma nie przekroczy dwóch lat, gdyż Zarząd Towarzystwa, jak i Komitet Redakcyjny w skromnym składzie nie zrezygnują z wydawania periodyku. Niestety, jak się okazało, ogrom pracy, którą musiały wykonywać dwie osoby przedłużył czas „ciszy wydawniczej” do trzech lat. Kolejny numer „Ziemi Opatowskiej” ukazał się dopiero w 1997 r.
Obecnie w skład redakcji pisma wchodzą: Irena Szczepańska, Jerzy Brudkowski, Andrzej Żychowski i Krzysztof Wawrzosek.
Podjęcie działalności wydawniczej przez Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Opatowskiej w 1986 r. zakończyło się powodzeniem. Pismo to miało odnosić się do priorytetów, jakie zawarli członkowie Towarzystwa w swoim statucie. By móc realizować w sposób fachowy zamierzone cele, członkowie Towarzystwa zaprosili do współpracy historyków, archeologów, przedstawicieli oświaty, kultury i nauki.
Autorzy i współpracownicy periodyku
Wśród osób współpracujących z redakcją czasopisma można wyróżnić profesora Zbigniewa Strzeleckiego, pracownika Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie, który wykonywał prace zabezpieczające na terenie miasta. Na łamach pierwszego numeru pisma został zamieszczony jego artykuł opisujący proces ratowania zabytkowego miasta[16].
Stefan Kotarski był kolejną osobą, która przyjęła zaproszenie do współpracy w redagowaniu pisma. Przedstawił on zamierzchłe dzieje z historii Opatowa, a także przybliżył sylwetki ludzi związanych z Opatowszczyzną. Jako nauczyciel opatowskiego liceum przez wiele lat zajmował się historią Ziemi Opatowskiej. W okresie międzywojennym wydał dwie prace opisujące dzieje miasta:
– Opatów, jego dzieje i zabytki, wyd. 1932
– Opatów w latach 1862—1864, wyd. 1935 [17].
Wśród grona współpracujących znalazł się Franciszek Faliszewski, opatowianin, autor pracy zatytułowanej Echo Ziemi Opatowskiej. W czasopiśmie publikowano jego artykuły przedstawiające nieznane dotąd fakty dotyczące Opatowszczyzny.
Mariusz Karpowicz, autor książki Władza i społeczeństwo w XVI i XVII wieku, na łamach pisma ciekawie przedstawił rolę, jaką pełnił kościół i opisał piękno wnętrz opatowskiej Kolegiaty św. Marcina[18]. Z kolei wspomnienia Marii Żmudzińskiej pozwoliły zapoznać czytelników z ciekawymi faktami o mieście i legendami miejsca zwanego „Greki”[19]. Współpracę z redakcją podjęła również Zofia Stoltz z Glińskich i Jan Gliński. Józef Myjak swój artykuł poświęcił pisarzowi Witoldowi Gombrowiczowi, który był blisko związany z Ziemią Opatowską[20].
W gronie współpracowników czasopisma „Ziemia Opatowska” znaleźli się też: Bronisław Ostrowski, pseudonim „Cichy”, Franciszek Fąfara, członek Batalionów Chłopskich, Stefan Dynowski – dyrektor Zespołu Szkół Zawodowych w Opatowie, Andrzej Żychowski – nauczyciel, który do dziś jest związany z Towarzystwem i redakcją pisma. Swoje wspomnienia i refleksje zamieszczali: Jadwiga Węglewicz, Anna Staszewska, Zbigniew Nogal, Izabela Bajak, Aleksandra Toś, Aleksandra Rączka, Łucja Kreszczyńska, Iwona Budzyń i wielu innych, którym Ziemia Opatowska nie była obojętna.
Z przeprowadzonej analizy wynika, że nakład czasopisma „Ziemia Opatowska” nie był stały Twórcy pisma początkowo ustalili, że jego nakład będzie wynosił każdorazowo 1000 egzemplarzy. Format pisma ustalono na 16 x 24 centymetry, a objętość poszczególnych numerów miała wynosić od 20 do 30 stron.
Ustalenia te zatwierdził Główny Urząd Kontroli Publikacji i Widowisk w Warszawie, wprowadzając zmiany co do objętości pisma. Wydając zezwolenie na druk i kolportaż, podkreślono, iż objętość pisma nie może przekroczyć 16 stron druku[21].
Trzy pierwsze numery pisma ukazały się w nakładzie 1000 egzemplarzy, natomiast drugi zeszyt z 1988 r. wydano już w zmniejszonym nakładzie 700 egzemplarzy. Kolejne dwa zeszyty z 1989 r. udało się wydać w nakładzie 1000 egzemplarzy każdy. Niestety, trzeci zeszyt wydany tego samego roku, wydrukowano już w znacznie mniejszym nakładzie – 600 egzemplarzy.
Od 1990 r., przez kolejne trzy lata działalności, redakcji udało się utrzymać nakład czasopisma w wysokości 1000 egzemplarzy. Jednak trudności finansowe, z jakimi borykało się Towarzystwo i redakcja czasopisma, przyczyniły się do zmniejszenia liczby drukowanych egzemplarzy. Wkład członkowski Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Opatowskiej i kwoty uzyskiwane ze sprzedaży periodyku były zbyt niskie w porównaniu z kosztami druku.
W latach 1997-1999 nakład poszczególnych numerów pisma wynosił 500 egzemplarzy. Od 2000 do 2009 r., z przerwą wydawniczą w 2006 i 2007 r., nakład wynosił już tylko 350 egzemplarzy. Od 2010 r. zmalał jeszcze bardziej – do 300 egzemplarzy. W 2014 r. 28. numer „Ziemi Opatowskiej” został wydany w nakładzie zaledwie 150 egzemplarzy.
Objętość, format i szata graficzna czasopisma
Czasopismo „Ziemia Opatowska” jest pismem o niejednolitej objętości. Od wydania pierwszego numeru, liczba stron pisma ulegała licznym zmianom. Na różnorodną objętość opublikowanych 28 zeszytów czasopisma wpływ miały czynniki natury finansowej, organizacyjnej, jak również edytorskiej. Liczba stron wahała się od 16 w numerze 3., 4. i 5. z 1988 r. do 64 w numerze 13. z 1997 r.
Przyczyną tak dużej rozpiętości w liczbie stron poszczególnych numerów były ograniczenia, jakie wynikały z treści zezwolenia na druk czasopisma, w którym zaznaczono, że jego objętość nie może przekraczać 16 stron. Nie zastosowanie się do tych wytycznych skutkowało zawieszeniem lub zamknięciem pisma[22]. Ze względu na zalecenia cenzury zachodziła konieczność zmian w układzie poszczególnych numerów kwartalnika.
Znaczny wpływ na objętość pisma miały też zmiany, jakie zachodziły w zespole redakcyjnym w latach 1989-1993. W pierwszych latach działalności wydawniczej skład redakcyjny liczył 15 osób, obecnie wydawnictwem zajmuje się czteroosobowa grupa, a objętość pisma waha się średnio od 20 do 30 stron.
Format wszystkich 28 zeszytów „Ziemi Opatowskiej”, jakie ukazały się w ciągu blisko 30 lat działalności wydawniczej Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Opatowskiej, wynosił ok. 24 cm x 16,5 cm. Różnice, jakie występowały w nielicznych zeszytach, były niewielkie. Od 2008 r. format pisma kształtuje się w wymiarach 18 cm x 25 cm[23].
Szata graficzna pisma „Ziemia Opatowska” była jednolita, ponieważ wszystkie wydane dotychczas numery posiadały okładkę wykonaną z kartonu wraz z dodatkiem elementów graficznych, które były tematycznie związane z zawartością pisma bądź historią regionu. Okładka czasopisma była często zdobiona ornamentami w formie bordiury[24].
Wśród wydanych 28 numerów „Ziemi Opatowskiej” znalazły się 2 zeszyty monotematyczne. W związku z tym posiadały one na okładce adekwatny do treści element graficzny, często symbolizujący tematykę zawartych w piśmie artykułów.
Nie wszystkie artykuły zamieszczane na łamach periodyku opatrzone są bibliografią i przypisami. Jednak duża część artykułów, które charakteryzuje różnorodność tematyki, zostało napisanych na podstawie najnowszych badań źródłowych i opracowań.
Pierwsze zeszyty pisma wydane w latach 1986-1993 były bardzo ubogie w fotografie, wręcz nie zamieszczano ich wcale. Powodem tego była potrzeba wygospodarowania miejsca na jak największą ilość tekstu. W zamian zamieszczano niewielkie ozdobniki, ornamenty, a także rysunki i odręczne szkice, tematycznie związane z poszczególnymi artykułami pisma. Rysunki wykonywane były przez Barbarę Nakielną, pełniącą funkcję grafika w redakcji czasopisma. Ze względu na wyższe koszty druku, od 10. do 12. numeru pisma zaprzestano zamieszczania elementów graficznych. Po trzyletniej przerwie powrócono do drukowania drobnych elementów graficznych, a także znacznie zwiększono ilość zamieszczanych zdjęć w piśmie, co wpłynęło pozytywnie na jego estetykę.
Podział na numery, paginacja ciągła i wymiar używanych czcionek w obrębie roczników były utrzymywane bez większych zmian. Dla tytułów stosowany był półkwadrat - 24 punktowy, tercja 16 punktowa lub cycero - 12 punktowy, natomiast dla artykułów i kroniki garmont - 10 punktowy. Od 1986 do 2005 r. „Ziemia Opatowska” była pismem jednoszpaltowym. Wyjątek stanowił zeszyt 1.(5) z 1989 r., który posiadał druk dwułamowy, a także zeszyt 17. wydany w 2000 r. i 19. z 2003 r., w których użyto druku mieszanego. „Kronika Wydarzeń” w obu numerach posiadała druk dwułamowy. W zeszytach czasopisma stosowane było pismo mieszane. Używano głównie antykwy i kursywy. Często do tytułów używano pisma dekoracyjnego.
Okładka czasopisma wykonana była z białokremowego kartonu niskiej jakości, wyjątkiem był zeszyt 1. (3), wydany w 1993 r., posiadający bladozieloną okładkę.
Od 1993 r. znacznie poprawiono jakość drukowanych zeszytów. Okładkę nadal drukowano na kartonie, jednak o dużo lepszej jakości. Zastosowano śnieżnobiały karton kredowy, co poprawiło znacznie wygląd pisma. Na okładce widnieje tytuł pisma, podtytuł, numer i rok wydania, a także element graficzny w kolorze lub czarno-biały. Obecnie okładka pisma jest drukowana na papierze kredowym, natomiast tytuł czasopisma posiada ozdobną czcionkę w kolorze czerwonym. Wszystkie fotografie zamieszczane na łamach pisma są czarno-białe.
W latach 1987-1989 w obrębie danego roku wydania zastosowano dodatkową numerację: nr 1.(2) /1987, nr 1.(3) /1988, nr 2.(4) /1988, nr 1.(5) /1989, nr 2.(6) /1989 i nr 3. (7) /1989. Od zeszytu 8., wydanego w 1990 r., powrócono do zamieszczania na okładce pojedynczej numeracji pisma. Wówczas zdecydowano również o zaniechaniu drukowania podtytułu - kwartalnik, pozostawiając główny tytuł - „Ziemia Opatowska”. Powodem zmian była częstotliwość ukazywania się periodyku. Od 1990 r. pismo ukazywało się jako rocznik. Dodatkowo od 2008 r. na stronie okładki umieszczony został numer ISSN, a także nowy podtytuł: „Nieperiodyczne Pismo Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Opatowskiej”.
Dużą zmianą w wydawaniu pisma było wprowadzenie od 17. numeru żywej paginy. Na górnym marginesie umieszczony był główny temat poszczególnych artykułów. Wprowadzenie żywej paginy podniosło walory estetyczne czasopisma, jak również przyczyniło się do przejrzystości umieszczanych artykułów. Jednak zmiany te utrzymały się tylko przez cztery lata. Obecnie pismo posiada układ dwułamowy, artykuły są wzbogacane różnorodnymi zdjęciami związanymi tematycznie z tekstem. Dodawane fotografie i elementy graficzne są utrzymane w czarno-białych barwach. Czasopismo jest przejrzyste, natomiast jego szata graficzna, utrzymana w czarno-białych kolorach z czerwonym tytułem „Ziemia Opatowska”, nadaje mu szlachetności i wyrazistości.
Środki finansowe i kolportaż „Ziemi Opatowskiej”
W założeniach Towarzystwa i składu redakcyjnego czasopismo „Ziemia Opatowska” jest regionalnym pismem bezpłatnym. Niewielkie środki finansowe zmusiły jednak wydawcę do prowadzenia sprzedaży zeszytów za niewielką kwotę. Pismo sprzedawano na kiermaszach, jarmarkach i licznych imprezach okolicznościowych odbywających się na terenie Opatowa. Uzyskane środki ze sprzedaży pisma przeznaczano na dalszą pracę wydawniczą.
Fundusze Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Opatowskiej na prowadzenie działalności wydawniczej pozyskiwano z różnych źródeł. Przede wszystkim były to składki członkowskie Towarzystwa, jednak zbyt niskie by pokryć wydatki związane z publikacją periodyku. Koszt wydania pierwszego numeru „Ziemi Opatowskiej” w 1986 r., w ilości 1000 egzemplarzy wraz z papierem, wynosił w granicach 300 000 - 400 000 złotych[25]. Wówczas dzięki wsparciu finansowemu władz miasta, a w szczególności ówczesnego naczelnika Ryszarda Staniszewskiego, udało się wydać pierwszy zeszyt pisma. Koszt kolejnych dwóch numerów, które drukowano w Staszowie i Ostrowcu Świętokrzyskim, wynosił około 400 000 zł. Na swym koncie Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Opatowskiej posiadało niewielkie środki, bo 150 000 zł[26]. Wydanie w 1992 r. dziesiątego numeru czasopisma kosztowało 7 200 000 złotych. Nieznaczną część tej kwoty w wysokości 1 500 000 pokryły władze miasta[27]. Wówczas wydawcy czasopisma zmuszeni zostali do zaciągnięcia prywatnej pożyczki.
Opatowskie Towarzystwo, będąc często organizatorem bądź współorganizatorem imprez kulturalnych w mieście, prowadziło sprzedaż poszczególnym numerów pisma. Część środków na działalność wydawniczą pochodziło z dotacji od miejscowych instytucji, zakładów pracy i prywatnych przedsiębiorców.
Wydawcy na łamach pisma często zamieszczali płatne reklamy prywatnych przedsiębiorców z powiatu opatowskiego. Wydawca uzyskał również pomoc finansową od Opatowskiej Prokuratury Rejonowej, wsparcie to pochodziło z „nawiązek”. Osoby karane grzywną miały obowiązek wpłacać wyznaczoną sumę na konto TPZO w Opatowie.
Wsparcie finansowe w wysokości 480 000 złotych otrzymane również od Narodowej Fundacji Kultury w Warszawie[28] umożliwiło wydanie w 1990 r. kolejnego numeru pisma. Wpływy pochodziły również od osób prywatnych mieszkających na obczyźnie oraz ze stałej prenumeraty czasopisma. Obecnie wydanie poszczególnych numerów pisma „Ziemia Opatowska” wspiera Urząd Miasta i Gminy Opatów, którego burmistrzem jest Andrzej Haniecki.
Od początku działalności wydawniczej, kolportażem czasopisma zajmują się członkowie Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Opatowskiej. Jednak pod koniec 1989 r. podjęto starania o prowadzenie sprzedaży pisma przez „Ruch”.
Władze Towarzystwa wraz z przedstawicielami RSW „Prasa, Książka, Ruch” w Sandomierzu, ustaliły warunki kolportażu „Ziemi Opatowskiej”. Uzgodniono wówczas, że sprzedażą periodyku (bez marży) zajmie się pięć kiosków „Ruch” w Opatowie i pięć w Sandomierzu. Współpraca była obiecująca, jednak nie trwała zbyt długo, ponieważ sandomierscy handlowcy nie mieli osobistego zysku ze sprzedaży czasopisma. Bezinteresowną pomoc w rozprowadzaniu „Ziemi Opatowskiej” zaoferowało tylko kilku właścicieli opatowskich kiosków „Ruch”.
Aktualnie członkowie Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Opatowskiej nadal osobiście zajmują się rozprowadzaniem czasopisma „Ziemia Opatowska” na terenie miasta, wśród społeczności lokalnej i opatowskich instytucji. Periodyk jest również wysyłany do zaprzyjaźnionych bibliotek na terenie całego kraju.
Tab. 1. Ewolucja czasopisma „Ziemia Opatowska” w latach 1986 - 2014.
Materiał dostępny w odrębnym pliku
Źródło: opracowanie własne na podstawie poszczególnych numerów czasopisma „Ziemia Opatowska”.
Od 1969 r. członkowie Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Opatowskiej z dużym zaangażowaniem starali się zapoznać i zainteresować historią, życiem kulturalnym, jak również dniem dzisiejszym Ziemi Opatowskiej najszerszą grupę społeczną.
Inicjatywa wydawnicza w powojennej historii Opatowa została uznana za ważne wydarzenie historyczne i kulturalne przez jego mieszkańców. Lokalny periodyk stał się dziełem społecznej działalności ludzi, którzy poprzez krzewienie historii postanowili popularyzować tradycje i dorobek kulturalny Opatowszczyzny.
Czasopismo „Ziemia Opatowska” od 1986 r. odgrywa ważną rolę w kreowaniu swej „małej ojczyzny”, popierając tym samym wszystkie formy działalności społecznej, kulturalnej i oświatowej podejmowanej przez członków Towarzystwa. Dzięki niestrudzonej pracy działaczy Towarzystwa, lokalny periodyk ukazujący się od dwudziestu ośmiu lat, mimo wielu trudności jest wydawany do chwili obecnej.
[1] Myjak, J Prokop, M. (1988), Powrót do korzeni, „Tygodnik Nadwiślański”, nr 20, s.7.
[2] Kronika Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Opatowskiej [rkps Kroniki Towarzystwa za lata 1969-1990, t. 1, w zasobach TPZO w Opatowie], s. nlb.
[3] Notatka z posiedzenia Kolegium Kwartalnika „Ziemia Opatowska” z dnia 4.02.1986 roku, rękopis - Archiwum Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Opatowskiej.
[4] Zezwolenie na wydawanie czasopisma z dnia 9.05.1986 roku, maszynopis – Archiwum Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Opatowskiej.
[5] (1986), Zespół Redakcyjny, „Ziemia Opatowska”, nr 1, s. 2.
[6] (1987), Zespół Redakcyjny, „Ziemia Opatowska”, nr 1(2), s.2.
[7] (1989), Zespół Redakcyjny, „Ziemia Opatowska”, nr1(5), s. 2.
[8] Sprawozdanie z posiedzenia Komitetu Redakcyjnego z dnia 2.11.1989 roku, rękopis - Archiwum Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Opatowskiej.
[9] (1990), „Ziemia Opatowska”, nr 8, wewnętrzna strona okładki.
[10] (1992), „Ziemia Opatowska”, nr 10, s.2.
[11] (1993), „Ziemia Opatowska”, nr 11, s.2.
[12] (1998), „Ziemia Opatowska”, nr 14, s. 2.
[13] (2000). „Ziemia Opatowska”, nr 17, wewnętrzna strona okładki.
[14] (2000), „Ziemia Opatowska”, nr 18, wewnętrzna strona okładki.
[15] Kronika Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Opatowskiej [rkps Kroniki Towarzystwa za lata 1990-2010, t. 2, w zasobach TPZO w Opatowie], s. nlb.
[16] Strzelecki, Z. (1986), Górnicza akcja ratunkowa na terenie starego miasta Opatowa, „Ziemia Opatowska”, nr 1, s. 17-18.
[17] Kotarski, S. (1987), Materiały z sesji popularno-naukowej z dnia 23 września 1965 roku, „Ziemia Opatowska”, nr 1(2), s. 5.
[18] Karpowicz, M. (1991), Sztuka sejmikowa w Kolegiacie Opatowskiej, „Ziemia Opatowska”, nr 9. s. 5-6.
[19] Żmudzińska, M. (1991), Grecki cmentarz w Opatowie (w legendzie), „Ziemia Opatowska”, nr 9, s. 12.
[20] Myjak, J. (1988), Małoszyce – Witolda Gombrowicza początek, „Ziemia Opatowska”, nr 2(4), s. 1.
[21] Zezwolenie na wydawanie czasopisma z dnia 9.05.1986 roku, maszynopis - Archiwum Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Opatowskiej.
[23] Analiza własna poszczególnych numerów pisma „Ziemia Opatowska” za lata 1986-2014.
[25] Sprawozdanie z zebrania Zespołu Redakcji Kwartalnika „Ziemia Opatowska”, z dnia 19.06.1986 roku, rękopis - Archiwum Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Opatowskiej.
[26] Protokół zebrania Zespołu Redakcji Kwartalnika „Ziemia Opatowska”, z dnia 22.09.1988 roku, rękopis - Archiwum Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Opatowskiej.
[27] Kronika Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Opatowskiej [rkps Kroniki Towarzystwa za lata 1990-2010, t. 2, w zasobach TPZO w Opatowie], s. nlb.
[28] Maszynopis pisma skierowanego do Narodowej Fundacji Kultury w Warszawie, z dnia 14.09.1990 r. - Archiwum Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Opatowskiej.