Agnieszka Śliwa
„Ziemia Opatowska” w latach 1986–2014. Analiza zawartości czasopisma
Analizie zawartości poddano 28 zeszytów czasopisma „Ziemia Opatowska” wydanych w latach 1986–2014. Ogółem przeanalizowano 410 tekstów o różnej objętości, które przypisano do 20 kategorii tematycznych[1].
Analiza zawartości periodyku wykazała, że najliczniejszą grupę tekstów stanowią opracowania biograficzne, łącznie ponad 35% ogółu opublikowanych artykułów. W kategorii tej umieszczono biogramy wybitnych ludzi związanych z historią regionu, właścicieli dóbr opatowskich, sylwetki pedagogów Opatowszczyzny, a także krótkie biografie absolwentów opatowskiego liceum. Do tej kategorii zaliczono również sylwetki Żydów mieszkających na Ziemi Opatowskiej w okresie okupacji, jak również biografie regionalnych poetów.
Wśród wymienionych znalazły się takie postacie, jak: Ludwik Bukowiecki, lekarz miejscowego szpitala i uczestnik powstania styczniowego, który został pochowany na opatowskim cmentarzu[2]. W Słowniczku biograficznym Ziemi Opatowskiej[3] zaprezentowano również biogramy innych, czynnie biorących udział w powstaniu styczniowym na Opatowszczyźnie. Postać Ignacego Krzyżanowskiego przybliżyła Anna Kasprzycka[4]. Aleksandra Gromek-Gadkowska przedstawiła życiorys Jana Izydora Sztaudyngera i jego związki z Opatowem w czasie wojny[5].
Wśród prezentowanych sylwetek nie zabrakło biogramów opatowskich Żydów, którzy dzięki swej wiedzy zdobyli ogromne uznanie miejscowej społeczności, a także poza granicami miasta. Na łamach pisma przedstawiono kilku wybitnych Żydów, m.in. opatowskiego lekarza Samuela Opatowera, pisarza i rabina Mojżesza ben Abrahama i Samuela ben Eleazara — rodowitego opatowianina i kaznodzieję gminy żydowskiej w Opatowie[6].
Materiały biograficzne obejmują również sylwetki opatowskich pedagogów, których zamordowano w czasie II wojny światowej[7]. Łucja Kreszczyńska przedstawiła krótkie biogramy, wspominanych z życzliwością, pedagogów Ziemi Opatowskiej[8]. Na łamach pisma zaprezentowano również dyrektorów opatowskiego liceum w latach 1917–1999[9].
Wśród opisywanych sylwetek znaleźli się także Stanisław Czernik — poeta-regionalista pochodzący z Ziemi Opatowskiej[10]. O twórcy polskiego autentyzmu pisała Mieczysława Ziółkowska[11], Marzenna Adamska[12] czy Maria Borzęcka[13]. Natomiast życie i twórczość Witolda Gombrowicza przedstawił Józef Myjak[14]. Jeden z zeszytów czasopisma w całości poświęcono właścicielom dóbr opatowskich[15].
Dział „Historia ogólna Opatowa” obejmuje 44 artykuły (10,73%). Redakcja czasopisma poświęciła tej tematyce stosunkowo dużo miejsca. Prace z tego zakresu stanowią nieoceniony wkład do poznania historii kultury Opatowszczyzny. Zdzisław Bełczowski[16] przedstawił dawne dzieje miasta. Opisał m.in. obiekty sakralne na terenie miasta i wyjaśnił związane z nimi zagadki historyczne. Próbował również odpowiedzieć na pytanie, jakie czynniki przyczyniły się do rozwoju miasta w późniejszym okresie. Fakty dotyczące historii Opatowszczyzny od czasów najdawniejszych do lat 70. XX wieku zaprezentował Franciszek Faliszewski[17].
Stefan Kotarski przypominał m.in.: „że właściwie sławna Wielka Wojna z Krzyżakami w Opatowie rozegrała pierwszy swój akt i akt ostatni: królewskie orędzie do narodów i królewski tryumf pogrunwaldzki”[18]. Interesujący materiał o cmentarzu w Opatowie opublikowała Aleksandra Gromek-Gadkowska[19]. Natomiast Maria Żmudzińska przybliżyła informacje dotyczące cmentarza greckiego istniejącego w Opatowie na przełomie XVI i XVII wieku. Historia miasta podaje, iż przez stary Opatów przebiegały wówczas liczne szlaki handlowe, którymi wędrowali kupcy, również greccy. Grecy często osiedlali się na Ziemi Opatowskiej, zajmując jej północno-wschodnie tereny. Istniejący do niedawna w tej części miasta cmentarz grecki, pozwala domniemywać, że w sąsiedztwie cmentarnego wzgórza zamieszkiwali Grecy[20].
Opatowszczyznę z okresu I wojny światowej przybliżył Mieczysław Młudzik[21]. Opierając się na „Kalendarzu Opatowskim na rok 1917”, przedstawił sytuację społeczno-gospodarczą i demograficzną Ziemi Opatowskiej po zajęciu jej w 1915 r. przez wojska austriackie. Charakterystyką XVII-wiecznych opatowskich ksiąg parafialnych zainteresowała się Iwona Swatek[22].
Aleksandra Gromek-Gadkowska i Irena Szczepańska zamieściły ciekawy materiał dotyczący dawnej i współczesnej kultury Opatowa i regionu[23]. Kontynuację tego tematu stanowiły kolejne artykuły dotyczące życia kulturalnego w Opatowie po 1945 roku. Nauczycielka opatowskiej szkoły podstawowej Iwona Budzyń podjęła z kolei rozważania nad stanem kultury ludowej opatowskiej wsi. Przedstawiła dorobek artystyczny twórców ludowych z regionu oraz przybliżyła regionalne tradycje, obyczaje, obrzędy, tańce, pieśni i rzemiosło artystyczne[24].
Stosunkowo licznie reprezentowana była twórczość poetycka, która stanowi ok. 8% zawartości pisma. Redakcja systematycznie zamieszczała wiersze Stanisława Czernika[25], Zbigniewa Kawki[26], Stefana Cieszkowskiego[27], Ryszarda Miernika[28], Józefa Bińczaka[29], Anny Ćwikły[30], Józefa Myjaka[31] i Mieczysława Młudzika[32]. Prezentowano również fragmenty twórczości Witolda Gombrowicza i Jarosława Iwaszkiewicza[33].
Licznie (ok. 7,5%) reprezentowane były także sprawozdania, notatki, recenzje i wywiady. Sprawozdanie z uroczystości nadania opatowskiej bibliotece imienia Stanisława Czernika przedstawiła Jadwiga Domagała — dyrektor placówki[34]. Recenzje artykułów na temat opatowskich zabytków publikował Marek Baradziej. Tematyka recenzowanych artykułów obejmowała kwestię ochrony zabytków Opatowa, m.in. Kolegiaty św. Marcina[35]. Na łamach czasopisma zamieszczono również wywiad ze Stanisławem Lachowiczem, prezesem Spółdzielni Inwalidów Przemysłu Lekkiego im. Stanisława Staszica w Opatowie. Tematem rozmowy była działalność spółdzielni[36].
Opatowska nauczycielka Alina Pierścińska przedstawiła rozmowy przeprowadzone z uczniami klas V–VIII na temat znajomości Ziemi Opatowskiej. Interesujące okazały się wypowiedzi i opinie szkolnej młodzieży na temat rodzinnego miasta[37]. W jednym z numerów periodyku zamieszczono sprawozdanie i listę nagrodzonych dyplomem i medalem Stanisława Czernika[38]. Irena Szczepańska opracowała sprawozdanie z działalności Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Opatowskiej[39]. Natomiast Zbigniew Nogal zamieścił recenzję książki Aleksandry Gromek-Gadkowskiej, pt. Dawne dzieje Opatowa – fakty, ludzie zdarzenia”[40]. W kategorii tej zamieszczono recenzję prac poświęconych bł. Wincentemu Kadłubkowi[41].
Do kategorii „Instytucje, stowarzyszenia i organizacje” zakwalifikowano 25 pozycji, co dało 6,10% całej zawartości czasopisma. Znalazły się w niej artykuły przybliżające historię i działalność opatowskiej orkiestry strażackiej[42]; przedstawiono również Ochotniczą Straż Pożarną[43]. Zapoznano czytelników z funkcjonowaniem straży pożarnej na Ziemi Opatowskiej[44], a także z historią policji[45]. Do tej kategorii zakwalifikowano również materiały opisujące działające w Opatowie Zgromadzenie Sióstr Franciszkanek[46] i Zgromadzenie Sióstr Miłosierdzia św. Wincentego a Paulo-Szarytki[47]. Przedstawiono działalność Kasy Stefczyka i Spółdzielni Mleczarskiej w Baćkowicach.
W periodyku przybliżono historię i działalność Tajnej Organizacji Nauczycielskiej[48] oraz opatowskiej biblioteki[49]. Ponadto zapoznano czytelników z działalnością Rady Głównej Opiekuńczej[50] oraz Domu Sióstr Miłosierdzia[51]. Tematem jednego z artykułów była również NSZZ Solidarność i jej działalność na Opatowszczyźnie[52]. Na łamach pisma przedstawiono także Komisję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w Opatowie[53].
Niecałe 6% tekstów stanowią materiały z „Kroniki Wydarzeń”, która została utworzona w piątym numerze pisma. Rubryka ta odgrywa ważną rolę w czasopiśmie. W periodyku występuje pod różnymi nazwami: „Kronika Wydarzeń”, „Kronika”, „Kronika Opatowa” czy „Wydarzenia”. Zawiera najnowsze informacje związane z życiem kulturalno-oświatowym i społeczno-gospodarczym Opatowszczyzny. Znajdują się w niej liczne wzmianki, komunikaty i informacje o różnorodnych uroczystościach lokalnych oraz o obchodzonych rocznicach. Zawiera również informacje dotyczące lokalnego życia politycznego, a także krótkie sprawozdania z działalności, m.in. Związku Harcerstwa Polskiego[54], Związku Żołnierzy Batalionów Chłopskich[55], Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Opatowskiej[56], Koła Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej w Opatowie[57]. Wszystkie teksty z rubryki „Kronika Wydarzeń” są cennym źródłem, które daje dziś możliwość odtworzenia historii i rozwoju Ziemi Opatowskiej.
Kategoria „Charakterystyka miast i wsi Opatowszczyzny” obejmuje niecałe 5%. zawartości periodyku. Dzięki „Ziemi Opatowskiej” poznajemy Krzemionki Opatowskie[58], Iwaniska[59], Sandomierz[60], Planty[61], Mirogonowice[62], Pobroszyn[63], pobliskie Jurkowice[64] i Niemienice[65]. Oprócz ogólnej charakterystyki i historii danych miejscowości bardzo ciekawie zostały ukazane dworki oraz zabytki znajdujące się na tych terenach.
Ósmą pod względem liczebności jest kategoria „Wspomnienia”, do której zakwalifikowano 19 artykułów (ponad 4,5% zawartości pisma). Na łamach pisma snują swe wspomnienia, często gorzkie, z czasów okupacji mieszkańcy Opatowa. Maria Żmudzińska w artykule pt. Moja jesień 1939 roku [66] wspomina wrzesień 1939 roku, gdy wraz z rodziną opuszczała rodzinne miasto, udając się na wschód. W numerze 8. „Ziemi Opatowskiej” pani Maria opowiada o swej pracy, a także dniu codziennym w czasie okupacji[67]. Eugeniusz Fąfara wspomina Żydów ukrywających się na terenie Opatowszczyzny[68]. Natomiast Irena Szczepańska wspomina lata swej pracy jako nauczyciel i dyrektor wygiełzowskiej szkoły po zakończeniu II wojny światowej[69]. Odnajdujemy tu także wspomnienia Anny Staszewskiej[70], Jadwigi Węglewicz o Zofii Hennel[71], a także wielu innych opatowian.
Stosunkowo nieliczną grupę materiałów (niecałe 3%) stanowią teksty z kategorii „Szkolnictwo”. Zakwalifikowano do niej artykuły dotyczące historii opatowskich szkół, absolwentów i pedagogów. Należy wspomnieć, że jeden z zeszytów „Ziemi Opatowskiej” został w całości poświęcony Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcącemu im. Bartosza Głowackiego w Opatowie z okazji 80-lecia powstania szkoły[72]. Interesującą historię szkolnictwa zawodowego w Opatowie przedstawił Stefan Dynowski, jej wieloletni dyrektor[73]. Historię i działalność nauczycielskiego chóru zaprezentował czytelnikom jego członek Stefan Urban[74].
Nieliczne są także materiały poświęcone okolicznym zabytkom. Mariusz Karpowicz w swym artykule opisał funkcję Kolegiaty Św. Marcina na przełomie XVI i XVII wieku[75]. Aleksandra Gromek-Gadkowska ciekawie przedstawiła historię Kolegiaty, ze szczególnym uwzględnieniem zegara na wieży kościoła[76]. Poznajemy historię i tajemnice klasztoru oo. Bernardynów[77] a także wielu przydrożnych kapliczek zdobiących krajobraz regionu[78].
Niecałe 3% tekstów stanowią materiały o tematyce żydowskiej. Redakcja periodyku, chcąc upamiętnić rolę Żydów w historii regionu, zamieściła na jego łamach kilka artykułów poruszających tę tematykę. W numerze 8. „Ziemi Opatowskiej” Antoni Sułowski opisał eksterminację ludności żydowskiej z terenów Opatowszczyzny[79]. Z kolei w numerze 10. z 1992 roku czytamy fragment oświadczenia Ischoka Goliczańskiego[80]. Natomiast Aleksandra Gromek-Gadkowska swój artykuł poświęciła sprawie likwidacji cmentarza żydowskiego[81].
Tab. 1. Tematyka czasopisma „Ziemia Opatowska” w latach 1986–2014.
Materiał dostępny w odrębnym pliku
Źródło: Opracowanie własne.
Niecałe 2% zawartości stanowią nekrologi. W kilku numerach czasopisma redakcja zamieściła nekrologi swych współpracowników, jak również innych osób zasłużonych dla Ziemi Opatowskiej. Wśród nich znaleźli się: Stefan Dynowski[82], Ryszard Staszewski[83], Zygmunt Kudliński[84], Edmund Szaban i Marian Ryszard Hejnicki, działacze Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Opatowskiej[85], a pod hasłem epitafia czytamy o Zofii Marii Stoltz[86], Józefie Machniku[87] i Antonim Gnoińskim[88].
Niewiele ponad 1,5% tekstów stanowią materiały poświęcone II wojnie światowej. Redakcja na łamach pisma opisywała tragiczne dzieje Opatowszczyzny w tym okresie. Pierwsze dni wojny na terenie miasta przedstawili Jan Gliński i Zofia Stoltz[89]. Aleksandra Gadkowska omawiała wydarzenia, jakie miały miejsce we wrześniu 1939 roku na terenie miasta[90]. Natomiast artykuł Władysława Błońskiego mówił o niewoli w obozie jenieckim, który został utworzony w miejscowej plebani[91]. Mieczysław Bartkiewicz[92], Edmund Szaban[93] a także Marek Baradziej przedstawili czytelnikom akcje zbrojne prowadzone w regionie.
Mniej niż 1,5% zawartości pisma zajmuje tematyka harcerska. Maria Żmudzińska pisała o spotkaniu drużyn harcerskich podczas lokalnej uroczystości[94]. W numerze 2. z 1989 roku autorzy artykułu zaprezentowali historię harcerstwa męskiego w Opatowie[95]. Działalność drużyny harcerskiej przedstawił również Jan Gliński, wieloletni harcerz[96]. W numerze 20. periodyku poznajemy historię i działalność żeńskich drużyn harcerskich istniejących w latach 1945-48 na terenie Opatowa[97]. W kolejnym numerze Aleksandra Gromek-Gadkowska prezentowała czytelnikom męskie drużyny harcerskie działające w latach 1945-48 na Ziemi Opatowskiej[98].
Niewiele ponad 1% zawartości pisma zajmuje tematyka prasoznawcza. Czasopismo przedstawiało przegląd czasopism lokalnych ukazujących się w latach 1915–1939[99]. Natomiast Andrzej Żychowski zaprezentował przegląd prasy z początków XX wieku, ze szczególnym uwzględnieniem Opatowa w prasie ogólnopolskiej[100].
Listy czytelników zajmują mniej niż 1% zawartości periodyku. W numerze 1. z 1988 roku redakcja zamieściła dwa listy od czytelników, w których czytamy m. in.: „(…) Chwała Wam za przybliżenie społeczeństwu chlubnej przeszłości, za mobilizowanie do nowych czynów (…)”[101]. Kolejny, bardzo ciepły list, który nadszedł do redakcji z Bawarii, został zamieszczony w całości w numerze 8. periodyku[102].
Tylko 3 teksty zostały poświęcone powstaniu styczniowemu 1863 r. Marek Bardziej przybliżył czytelnikom rolę, jaką spełnił Opatów podczas powstania styczniowego[103]. Nakreślił również przebieg bitwy o Opatów, która miała miejsce 21 lutego 1864 roku. Jerzy Brudkowski natomiast opisał mało znany, zwycięski atak polskich oddziałów na stacjonującą w Opatowie załogę wojska rosyjskiego, który odbył się 25 listopada 1863 roku[104]. W 28. numerze „Ziemi Opatowskiej” Irena Szczepańska opisała Bitwę Opatowską a także jej obchody na przestrzeni lat[105].
Stosunkowo nielicznie były prezentowane teksty na temat służby zdrowia. Na łamach 12. numeru pisma dość szeroko omówiono opatowskie szpitale od XV do XIX wieku[106], przedstawiono historię budowy szpitala św. Leona w Opatowie[107], a także opisano choroby zakaźne występujące na Opatowszczyźnie[108]. Aleksandra Gromek-Gadkowska przedstawiła również historię opatowskiego szpitala w okresie okupacji niemieckiej[109]. Natomiast biogramy opatowskich lekarzy ujęto w kategorii „Biografie”.
Mniej niż 0,5% materiałów poświęcono tematyce pierwszej wojny światowej. Dzieje Opatowa w tym okresie opisał Ryszard Staszewski[110]. Marek Lis w swym artykule przybliżył czytelnikom cmentarze żołnierzy poległych w czasie wojny[111].
Taki sam odsetek tekstów dotyczy powstania listopadowego. Witold Z. Muchowski, przybliżając czytelnikom periodyku wydarzenia Nocy Listopadowej w regionie, oddał hołd poległym żołnierzom[112]. Kolejny artykuł opisujący powstanie listopadowe pojawił się w 27. numerze pisma. Autorki przybliżyły temat powstania, a także ukazały Opatowszczyznę podczas tamtych wydarzeń historycznych[113].
Czasopismo „Ziemia Opatowska” jest wydawane z myślą o mieszkańcach regionu. Redakcja na łamach periodyku poruszała wielokrotnie tematykę dotyczącą historii Opatowszczyzny, działalności instytucji publicznych i organizacji społecznych, jak również popularyzowała dorobek kulturowy Opatowa i jego okolic, uwzględniając w szczególności znaczenie obrzędów ludowych, folkloru czy sztuki ludowej.
Różnorodna tematyka publikacji, jak również jej nierozerwalny związek z Ziemią Opatowską, wzbudzają ogromne zainteresowanie lokalnego społeczeństwa. Wszyscy zainteresowani przeszłością i życiem teraźniejszym Opatowa na łamach czasopisma znajdą ciekawe materiały dotyczące życia społecznego, gospodarczego, a także kulturalno-oświatowego całego regionu.
Przypisy
[1] Tekst stanowi kontynuację artykułu: Śliwa, A. (2015), „Ziemia Opatowska” w latach 1986-2014, dostępny na WWW: http://www.ujk.edu.pl/infotezy/ojs/index.php/infotezy/article/view/86/206, dostęp 11 grudnia 2015.
[2] Ostrowski, B. (1988), W 118 rocznicę śmierci doktora powstańczego Ludwika Bukowieckiego, „Ziemia Opatowska”, nr 1 (3), s. 8-9.
[3] (1989), Słowniczek biograficzny Ziemi Opatowskiej, „Ziemia Opatowska”, nr 1 (5), s. 14-15.
[4] Kasprzycka, A. (1992), Słowniczek biograficzny, „Ziemia Opatowska”, nr 10, s. 16.
[5] Gromek-Gadkowska, A. (1992), Słowniczek biograficzny, „Ziemia Opatowska”, nr 10, s. 17.
[6] (1990), Postaci znanych Żydów z Opatowa, „Ziemia Opatowska”, nr 8, s. 5-6.
[7] Stępień, H. (1988), Kiedy płoną znicze, „Ziemia Opatowska”, nr 1 (3), s. 3-5.
[8] Kreszczyńska, Ł. (1992), Oni — Pedagogowie Ziemi Opatowskiej, „Ziemia Opatowska”, nr 10, s. 10-11.
[9] (1997), „Ziemia Opatowska”, nr 13, s. 29-31.
[10] Kawka, Z. (1987), Rodem z ziemi opatowskiej, „Ziemia Opatowska”, nr 1 (2), s. 18-19.
[11] Ziółkowska, M. (1999), Stanisław Czernik – pisarz chłopski?, „Ziemia Opatowska”, nr 15, s. 7-10.
[12] Adamska, M. (1999), Stanisław Czernik 16 I 1899 r.- 3 XII 1969 r., „Ziemia Opatowska”, nr 15, s. 3-6.
[13] Borzęcka, M. (1989), Opatowszczyzna w twórczości Stanisława Czernika, „Ziemia Opatowska”, nr 1 (5), s. 5-6.
[14] Myjak, J. (1988), Małoszyce - Witolda Gombrowicza początek, „Ziemia Opatowska”, nr 2 (4), s. 1-2.
[15] Gromek-Gadkowska, A. (1993), Poczet właścicieli dóbr opatowskich, „Ziemia Opatowska”, nr 11, s. 5-46.
[16] Bełczowski, Z. (1986), Opatów – dzieje najwcześniejsze, „Ziemia Opatowska”, nr 1, s. 7-8.
[17] Faliszewski, F. (1986), Z historii Opatowa, „Ziemia Opatowska”, nr 1, s. 9-11.
[18] Kotarski, S. (1987), Materiały z sesji popularnonaukowej z dnia 23 września 1965, „Ziemia Opatowska”, nr 1 (2) s. 3.
[19] Gromek-Gadkowska, A. (1991), Z historii cmentarza w Opatowie, „Ziemia Opatowska”, nr 9, s. 10-11.
[20] Żmudzińska, M. (1991), Grecki cmentarz w Opatowie (w legendzie) „Ziemia Opatowska”, nr 9, s. 12-13.
[21] Młudzik, M. (1989), Powiat opatowski przed 70 laty, „Ziemia Opatowska”, nr 1 (5), s. 3-4.
[22] Swatek, I. (2003), Księgi parafialne jako źródło wiedzy o nazwiskach mieszkańców Opatowa w XVII wieku, „Ziemia Opatowska”, nr 19, s. 19-23.
[23] Gromek-Gadkowska, A. (1998), Szczepańska I., Dawna i współczesna kultura Opatowa, „Ziemia Opatowska”, nr 14, s. 4-11.
[24] Budzyń, J. (2003), Ginąca Kultura, „Ziemia Opatowska”, nr 19, s. 15-18.
[25] Czernik, S. (1987), Ostatni wóz, „Ziemia Opatowska”, nr 1 (2), s. 19; Modlitwa za Żydów, „Ziemia Opatowska” 1989, nr 3 (7), s. 4; Miasteczko, „Ziemia Opatowska” 1992, nr 10, s. 17.
[26] Kawka, Z. (1986), Co po nas pozostanie, „Ziemia Opatowska”, nr 1, s. 6; Okolica poetów, „Ziemia Opatowska” 1987, nr 1 (2), s. 20; Ślepiec, „Ziemia Opatowska” 1988, nr 1 (3), s. 13; Opisanie krajobrazu, „Ziemia Opatowska” 1988, nr 2 (4), s. 3; List do ojca, „Ziemia Opatowska” 1989, nr 3 (7), s. 18.
[27] Cieszkowski, S. (1986), Opatów w początkach XX wieku, „Ziemia Opatowska”, nr 1, s. 19; Ujazd, „Ziemia Opatowska”1988, nr 1 (3), s. 13; Zochcin, „Ziemia Opatowska”1989, nr 2 (6), s. 13; Powitanie gór, „Ziemia Opatowska”1989, nr 3 (7), s. 18.
[28] Miernik, R. (1988), Opatów, „Ziemia Opatowska”, nr 2 (4), s. 3; 1992, nr 10; W Opatowie i dalej..., „Ziemia Opatowska” 1991, nr 9, s. 13-15.
[29] Bińczak, J. (1989), Siewna jesień, „Ziemia Opatowska”, nr 1 (5), s. 19.
[30] Ćwikła, A. (1989), Dla ciebie Polsko, „Ziemia Opatowska”, nr 1 (5), s. 7.
[31] Myjak, J. (1986), Opatów, „Ziemia Opatowska”, nr 1, s. 19.
[32] Młudzik, M. (1997), Moja ojczyzna, „Ziemia Opatowska”, nr 12, s. 14.
[33] Iwaszkiewicz, J. (1991), Podróż do Polski (fragment), „Ziemia Opatowska”, nr 9, s. 8-9.
[34] Domagała, J. (1988), Z kroniki kulturalnej Opatowa, „Ziemia Opatowska”, nr 2 (4), s. 9.
[35] Baradziej, M. (1988), Piszą o zabytkach Opatowa, „Ziemia Opatowska”, nr 4, s. 14.
[36] Staszewski, R. (1989), Spółdzielnia społecznie pożyteczna, Rozmowa ze Stanisławem Lachowiczem - prezesem Spółdzielni Inwalidów Przemysłu Lekkiego im. Stanisława Staszica w Opatowie, „Ziemia Opatowska”, nr 1 (5), s. 11-12.
[37] Pierścińska, A. (1992), Moje miasto Opatów, „Ziemia Opatowska”, nr 10, s. 25-26.
[38] (1989), Nagrody i medale Stanisława Czernika, „Ziemia Opatowska”, nr 1 (5), s. 13.
[39] Szczepańska, I. (2000), Z historii Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Opatowskiej, „Ziemia Opatowska”, nr 17, s. 2-6.
[40] Nogal, Z. (1999), Nowa książka o naszym mieście, „Ziemia Opatowska”, nr 15, s. 42.
[41] Lis, A. (2010), Bł. Wincenty Kadłubek. Kronikarz — Biskup — Cysters, „Ziemia Opatowska”, nr 24, s. 4-9,18-23.
[42] Gromek-Gadkowska, A. (1998), Szczepańska I., „Ziemia Opatowska”, nr 14, s. 11-16.
[43] Szczepańska, I. (2000), Jubileusz opatowskich strażaków, „Ziemia Opatowska”, nr 16, s. 3-4.
[44] Gromek-Gadkowska, A. (2000), Szczepańska I., Od ochotniczej straży ogniowej do Zawodowej Straży Pożarnej, „Ziemia Opatowska”, nr 16, s. 5-9.
[45] Gromek-Gadkowska, A. (2001), Krótka historia policji w Opatowie, „Ziemia Opatowska”, nr 18, s. 29-32.
[46] Gromek-Gadkowska, A. (2003), Zgromadzenie Sióstr Franciszkanek, „Ziemia Opatowska”, nr 19, s. 24-27.
[47] Gromek-Gadkowska, A. (2003), Siostry Szarytki w Opatowie, „Ziemia Opatowska”, nr 19, s. 27-28.
[48] Szczepańska, I. (1992), Działalność Tajnej Organizacji Nauczycielskiej, „Ziemia Opatowska”, nr 10, s. 7-9.
[49] Gromek-Gadkowska, A. (2005), Historia Biblioteki Miejskiej i Powiatowej w Opatowie, „Ziemia Opatowska”, nr 21, s. 16-20.
[50] Gromek-Gadkowska, A. (2005), Rada Główna Opiekuńcza, „Ziemia Opatowska”, nr 21, s. 43-45.
[51] Zgódka, E. S. (2005), Historia Domu Sióstr Miłosierdzia, „Ziemia Opatowska”, nr 21, s. 14-16.
[52] Baradziej, M. (2005), Powstanie NSZZ Solidarność, „Ziemia Opatowska”, nr 21, s. 29-31.
[53] Stankowska-Kolasińska, M. (2013), Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, „Ziemia Opatowska”, nr 27, s. 22.
[54] (1997), Kronika, „Ziemia Opatowska”, nr 12, s. 24, 2003, nr 19, s. 33.
[55] (1997), Kronika, „Ziemia Opatowska”, nr 12, s. 23.
[56] (1990), Kronika Wydarzeń, „Ziemia Opatowska”, nr 8.
[57] (1992), Kronika Wydarzeń, „Ziemia Opatowska”, nr 10, s. 31.
[58] Gromek-Gadkowska, A. (1989), Krzemionki Opatowskie „Ziemia Opatowska”, nr 2 (6), s. 2-4.
[59] Kęsy, J. (1986), Zamek Krzyżtopór, „Ziemia Opatowska”, nr 1, s. 12-14.
[60] Sobczyk, Z. (1997), Wyżyna Sandomierska jako przedłużenie Gór Świętokrzyskich, „Ziemia Opatowska”, nr 12, s. 15-17.
[61] Morawski, F. (2000), Planta, „Ziemia Opatowska”, nr 17, s. 8-13.
[62] Gromek-Gadkowska, A. (2001), Mirogonowice, „Ziemia Opatowska”, nr 18, s. 1-5.
[63] Gromek-Gadkowska, A. (2001), Pobroszyn, „Ziemia Opatowska”, nr 18, s. 6-9.
[64] Gromek-Gadkowska, A. (2001), Jurkowice, „Ziemia Opatowska”, nr 18, s. 10-14.
[65] Gromek-Gadkowska, A. (2000), Niemienice, „Ziemia Opatowska”, nr 17, s. 14-19.
[66] Żmudzińska, M. (1989), Moja jesień 1939 roku, „Ziemia Opatowska”, nr 3 (7), s. 2-3.
[67] Żmudzińska, M. (1990), Moja praca w czasie okupacji, „Ziemia Opatowska”, nr 8, s. 11–13.
[68] Fąfara, E. (1990), Moje wojenne spotkania z Żydami, „Ziemia Opatowska”, nr 8, s. 8-10.
[69] Szczepańska, I. (1992), Tak zaczynaliśmy, „Ziemia Opatowska”, nr 10, s. 12-13.
[70] Staszewska, A. (1992), Spełnione marzenia, „Ziemia Opatowska”, nr 10. s. 14-15.
[71] Węglewicz, J. (1992), Wspomnienia o Zofii Hennel – z dziejów nauczania w Opatowie w początkach XX wieku, „Ziemia Opatowska”, nr 10, s. 4-5.
[72] (1997), „Ziemia Opatowska”, nr 13, s. 3-63.
[73] Dynowski, S. (1987), Szkoła życia i pracy, „Ziemia Opatowska”, nr 1 (2), s. 16-18.
[74] Urban, S. (1989), Jubileusz 10-lecia Chóru Nauczycielskiego w Opatowie, „Ziemia Opatowska”, nr 2 (6).
[75] Karpowicz, M. (1991), Sztuka sejmikowa w Kolegiacie Opatowskiej, „Ziemia Opatowska”, nr 9, s. 5-6.
[76] Gromek-Gadkowska, A. (1988), Zegary pięciu stuleci, „Ziemia Opatowska”, nr 4, s. 9-11.
[77] Gromek-Gadkowska, A. (2000), Szczepańska I., Tajemnice w krypcie kościoła przyklasztornego OO. Bernardynów w Opatowie, „Ziemia Opatowska”, nr 16, s. 21-25.
[78] Gromek-Gadkowska, A. (2003), Kapliczki, „Ziemia Opatowska”, nr 19, s. 13-14.
[79] Sułowski, A. (1990), Eksterminacja ludności żydowskiej, „Ziemia Opatowska”, nr 8, s. 2-3.
[80] Fąfara, E. (1992), Gehenna ludności żydowskiej, za: Jschok Goliczański, Oświadczenie z Instytutu Żydowskiego w Warszawie, „Ziemia Opatowska”, nr 10, s. 27.
[81] Gromek-Gadkowska, A. (1988), Czas w kamieniach zatrzymany, „Ziemia Opatowska”, nr 1(3), s. 10-11.
[82] (1991), „Ziemia Opatowska”, nr 9, s. 27.
[83] (1989), Wspomnienia po zmarłych, „Ziemia Opatowska”, nr 1 (5), s. 16.
[85] (1997), „Ziemia Opatowska”, nr 12, s. 25.
[86] (2001), Epitafia, „Ziemia Opatowska”, nr 18, s. 33.
[88] (2003), Epitafium, „Ziemia Opatowska”, nr 19, s. 36.
[89] Gliński, J., Glińska-Soltz, Z. (1988), Obozy jenieckie w Opatowie, „Ziemia Opatowska”, nr 1 (3), s. 9-10.
[90] Gadkowska, A. (1989), Kalendarium września 1939 roku w Opatowie, „Ziemia Opatowska”, nr 3 (7), s. 1-2.
[91] Błoński, W. (1989), Wspomnienia z niewoli niemieckiej w Opatowie, „Ziemia Opatowska”, nr 3 (7), s. 4-7.
[92] Bartkiewicz, M. (1989), Akcja odwołana, „ Ziemia Opatowska”, nr 3 (7), s. 7-8.
[93] Szaban, E. (1989), Potyczka pod Jałowęsami, „Ziemia Opatowska”, nr 3 (7), s. 12-13.
[94] Żmudzińska, M. (1988), Harcerskie uroczystości majowe 1988 r., „Ziemia Opatowska”, nr 2 (4), s. 12-13.
[95] Żychowski, A., Smętek, M. (1989), Harcerstwo Męskie, „Ziemia Opatowska”, nr 2 (6), s. 10-12.
[96] Gliński, J. (1991), Z życia opatowskich drużyn harcerskich, „Ziemia Opatowska”, nr 9, s. 20-21.
[97] (2004), Żeńskie drużyny harcerskie w Opatowie, w latach 1945-48, „Ziemia Opatowska”, nr 20, s. 25-32.
[98] Gromek-Gadkowska, A. (2005), Męskie drużyny harcerskie w Opatowie w latach 1945-48, „Ziemia Opatowska”, nr 21, s. 24-30.
[99] Banaszek, M. (1989), Czasopisma powiatu opatowskiego do 1939 r., „Ziemia Opatowska”, nr 2 (6), s. 1-2.
[100] Żychowski, A. (2010), Opatów w prasie ogólnopolskiej. Przegląd prasy z początków XX wieku, „Ziemia Opatowska”, nr 24, s. 10-12.
[101] (1988), Listy czytelników, „Ziemia Opatowska”, nr 1 (3), s. 11.
[102] (1990), Listy do redakcji, „Ziemia Opatowska”, nr 8, s. 20.
[103] Baradziej, M. (1989), W 125 rocznicę Bitwy Opatowskiej, „Ziemia Opatowska”, nr 1 (5), s. 8-11.
[104] Brudkowski, J. (2008), Atak na Opatów25 listopada 1863, „Ziemia Opatowska”, nr 22, s. 26-27.
[105] Szczepańska, I. (2014), Bitwa Opatowska, „Ziemia Opatowska”, nr 28, s. 7-8.
[106] Gromek-Gadkowska, A. (1997), Szpitale w Opatowie w XV-XIX wieku, „Ziemia Opatowska”, nr 12, s. 3-4.
[107] Gromek-Gadkowska, A. (1997), Krótka historia budowy szpitala św. Leona w Opatowie, „Ziemia Opatowska”, nr 12, s. 4-6.
[108] Bajak, H. (1997), Bicz Boży, „Ziemia Opatowska”, nr 12, s. 9-10.
[109] Gromek-Gadkowska, A. (1997), Fragmenty historii szpitala pod koniec okupacji, „Ziemia Opatowska”, nr 12, s. 6-8.
[110] Staszewski, R. (1988), Opatów i okolice w latach 1914-1915, „Ziemia Opatowska”, nr 2 (4), s. 5-8.
[111] Lis, M. (2008), Cmentarze i mogiły I wojny światowej na terenie Opatowa, „Ziemia Opatowska”, nr 22, s. 7-13.
[112] Muchowski, W. Z. (1990), Synowie Ziemi opatowskiej w Powstaniu Listopadowym, „Ziemia Opatowska”, nr 8, s. 15-17.
[113] Szczepańska, I., Bajak, T. (2013), Powstanie Listopadowe, „Ziemia Opatowska”, nr 27, s. 16-17.